Abstract:

Bu çalışmada, çağdaş Türkçenin sözlü dil yapısında karmaşık bir işleyiş gösteren ve olasılık, varsayım ve koşul değerleri arasında gerçekleşen bir kipsellik olgusu incelenecektir. Dilbilim açısından irdelendiğinde, bu karmaşık kipselliğin merkezinde « /–sE/ biçimbirimi » olduğu görülecektir. Türkçe dilbilgisinde « dilek/istek/şart » kipi olarak bilinen ve yükleme böyle bir kipsel değer ve işlev katan bu ekin, Fransızcada « conditionnel » denilen « varsayım, olasılık, istek » gibi kipsel işlevleri olan yüklemsel bir oluşum ile benzer özellikler taşıdığı gösterilecektir. Bu amaçla, olasılık değeri olan ve bir ihtimal ve/veya şart bildiren /–sE/ kipli yüklemler, Fransızca Sözceleme Dilbilimi ve bürünbilim (sesbilim) kuramı çerçevesinde yorumlanmaya çalışılacaktır. Bunun için, biçimbilim ve sözdizim çerçevesinde seçilen farklı sözce örneklerinde yüklemsel yapı ve oluşumlar, /–sE/ ekinin diğer eklerle oluşturduğu birleşimler de göz önüne alınarak kullanım biçimlerine göre sınıflandırılacaktır. Bu sözcelerde, /-sE/ ekiyle kurulan yüklem biçimlerinin özellikle sözceleme bağlamında sözceleyenin niyetini ne şekilde yanısttığı özellikle irdelenecektir. Ayrıca, bileşik yapı gösteren sözcelerin yüklem oluşumlarında /-sE/ biçimbiriminin diğer kip ve zaman ekleriyle olan ilişkileri ile bürünsel (tonlama) yapısı da göz önünde buludurulacaktır. Sözcelerin sözdizim, yüklemlerin ise biçimbilim açısından incelenmesinde dağılımsal dilbilim yöntemi ile sözcelem kuramından yararlanılacaktır. Çalışmanın veri tabanını iki saat uzunluğunda olan bir sözlü Türkiye Türkçesi bütüncesidir. Bu araştırmanın sonunda, /-sE/ ekiyle kurulan yüklemlerin ulamları ile dilbilimsel değer ve işlevleri konusunda aydınlatıcı bilgiler verilerek Türkçenin biçimbilim, bürünbilim ve sözcelem alanlarına katkı sunulmaya çalışılacaktır.

Keywords: