Özet:

Yazılı tarih öncesinden beri varlığını sürdüren ve toplumların ayrılmaz bir parçası olan tiyatro, kadim dönemlerden bu yana dinamizmini ve önemini hiç kaybetmeyen sanat dallarından biridir. Bu sanatın farklı kültürlerde ve farklı mekânlarda hayat bulmasını ve gelişmesini sağlayan en büyük etkenlerin başında ise çeviri etkinliği gelir. Bir metni, sanatçının yarattığı değeri ve biçimiyle eşdeğerli olarak varış metnine dönüştürmeyi gerektiren edebi çeviri etkinliğinin kökleri de en az tiyatro sanatı kadar eskilere dayanır. Edebi çeviri türleri içinde tiyatro metinlerinin çevirisi ise diğer türlerle karşılaştırıldığında farklı nitelikleri ve özellikleriyle ön plana çıkar. Bu çalışmada, Rus edebiyatında komedi tiyatrosunu zirveye taşıyan ünlü yazar Aleksandr Sergeyeviç Griboyedov’un 1823 yılında kaleme aldığı “Akıldan Bela” adlı tiyatro oyununun çıkış kültürü bağlamında ortaya çıkış süreci ile varış bağlamında Rusçadan Türkçeye yapılan iki çevirisi karşılaştırmalı olarak ve kültürel, toplumsal ve dilsel düzlemlerde ele alınacaktır. İlk çeviri Zeynel Akkoç ve Şahap Sıtkı İlter tarafından 1945 yılında yapılan ve MEB klasikleri arasında yer alan çeviri metnidir. Ele alınacak ikinci çeviri metni ise 2011 yılında Cenk Gündoğdu ile Engin Toprak’ın ortak çalışmasının ürünüdür. Çalışmada karşılaştırma yöntemi olarak metne bağlı inceleme yönteminden faydalanılacaktır. Amaç, “Akıldan Bela” oyununun Türkçeye yapılan iki çevirisi arasındaki 66 yılda ne tür bir değişikliğe uğradığını tespit etmek, çevirmen kararlarına vurgu yapmak, iki farklı varış metninin erek dilde kültürel, toplumsal ve dilsel düzlemde karşılaştırmalı bir betimlemesini yapmak ve çevirmen kararlarının okuyucu üzerinde ne tür etkiler bıraktığını yorumlamaya çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler: