Özet:

Batıdaki örneklerinden farklı olarak Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Türk modernleşmesi toplumsal hayattan bağımsız dinamiklerin etkisinde Jakoben (yukarıdan aşağıya) şekilde gelişti. Türk toplumu siyasi partilerle İkinci Meşrutiyet döneminde tanıştı. 1908-1913 döneminde yaşanan çok partili hayat 1913-1918 döneminde tek partili bir durum kazandı ve bu dönemin temel aktörü İttihat ve Terakki Partisi oldu. Mütareke dönemi çok partili hayatı tekrar başlatmakla birlikte Türk İstiklal Harbinin kazanılması yeni bir dönemi açtı. Türk İstiklal Harbinin yürütme merkezi olan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Mustafa Kemal Paşa tarafından 1923’ün Eylül’ünde Halk Fırkasına dönüştürüldü. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 1924 yılı sonunda doğal bir muhalefet hareketi olarak doğdu ancak yedi ay yaşayabildi. Bundan sonra Serbest Cumhuriyet Fırkası 1930’un Ağustosu’nda güdümlü bir muhalefet hareketi olarak doğdu ancak o da üç ay yaşayabildi. Takip eden süreçte (1930-1945) ülkede tek parti dönemi yaşanırken dönemin temel siyasi aktörü Cumhuriyet Halk Partisi oldu. Bu dönemde Cumhuriyet Halk Partisi devleti kurma ve inkılâpları yapma gibi tarihi görevleri yerine getirdi. İkinci Dünya Savaşı sonunda Türkiye’nin çok partili hayata geçiş kararı iç ve dış olmak üzere iki temel faktördenetkilendi. İkinci Dünya Savaşı sırasında iktidarların uyguladığı savaş ekonomisinin geniş halk kitlelerini iktidardan uzaklaştırması ayrıca savaş sonrası oluşacak yeni düzende sermaye gruplarının iktidarda söz sahibi olma isteği çok partili hayata geçişin iç faktörü oldu. Bununla birlikte çok partili hayata geçişte asıl faktör Türkiye’nin Sovyet tehditlerine karşı ABD ve Batı’ya yakınlaşma ihtiyacı hissetmesidir. Bu makale, Türkiye’nin çok partili hayata geçiş sürecinde iç ve dış dinamiklerini konu edinmekle birlikte asıl unsurun dış faktörler olduğunu ileri sürmektedir. Makalede, araştırma-inceleme eserlerden faydalanılarak Türkiye’nin çok partili hayata geçme kararında iç ve dış faktörler analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler: