Abstract:

Yazı dilinde sözlü dil inceleme alanı yıllarca ilgi çeken bir dilbilim sahasıdır. Sözlü dil kullanımı bakımından, Türkçenin ve Türk Edebiyatının zenginliği ve çeşitliliği dilbilim araştırmalarına dilsel veri tabanı ve kullanımı açısından kuşkusuz gözle görülür önemli imkânlar sağlamaktadır. Özellikle Edebiyatta, tiyatro ve şiir gibi edebî türlerin yanı sıra romanda da konuşma dilinin farklı yapıları kullanılır. Konuşma dili açısından romanı diğer edebî yazı ve metinlerden ayıran en belirgin özellik romanda “Diyalog etkileşimi” diye tabir edilen karşılıklı konuşmaların yer almasıdır. Sözlü dilin farklı dil düzlemleri olduğu düşünüldüğünde, biz burada daha ziyade Edebiyatta karşılıklı konuşma dili üzerinde duracağız. Romanın dilsel ve biçemsel zenginliğine önemli katkıda bulunan bu sözdizimsel kısımların dilbilimsel açıdan incelenmesi büyük önem arz etmektedir. Söylem ve Sözceleme Dilbilimin konusu olan bu çalışmalarda sözlü söylemlerin çözümlenmesi “sözce” denilen dilsel kuruluşun öncelikle “biçimbilim/sözdizim/anlambilim ilişkili bir yaklaşımla mümkündür. Ancak bu dilbilimsel yaklaşıma mutlaka Sözceleme kuramını da eklemek günümüz dilbilim çalışmalarında artık zarurî hale gelmiştir. Özellikle sözlü dilde söylem ve sözce araştırması ancak böyle çok yönlü pragmatik bir yöntem ve yaklaşımla verimli olabilir. Bu çalışmada Yaşar Kemal’in “İnce Memed” (1955) başlıklı romanında geçen karşılıklı konuşmalar söylem dilbilimi ışığında incelenecektir. Bunun için, öncelikle karşılıklı konuşmaları barındıran farklı yapıdaki sözceler biçimbilim ve sözdizim esaslarına göre özenle seçilerek tasnif edilecektir. Daha sonra, bu sözceler söylem çözümlemesi yapılarak dilbilimsel, yani söylemsel ve sözcelemsel özellikleri bakımından gözlemlenmeye çalışılacaktır. Böylece romanda sözlü dile özgü söylemsel göstergeleri sınıflandırmak ve yorumlamak suretiyle Türkçe Söylem Dilbilimi ve Sözceleme Dilbilimine bir katkı sunmayı amaçlıyoruz. Bu çalışmayı gerçekleştirirken gerek Türk Dilbilimi gerekse de Batı Dilbilimine ait kaynak eserlerden yararlanacağız.

Keywords: