Abstract:

Ikta kelimesi sözlükte “kesmek, ayırmak” anlamındadır. Terim olarak devlet başkanı veya onun adına yetkililerin, özellikle arazi gibi taşınmaz mallarla, tabi kaynaklarını mülkiyet, işletme veya faydalanma hak ve imtiyazlarını ya da bir bölgenin vergi gelirlerinin uygun kişilere verilmesidir. İslamiyet’ten önceki eski Türklerde bir kısmı yerleşik de olsa toprak mülkiyeti ile ilgili adetleri vardır. Türkler tamamen yerleşik hayata geçtikten sonra işledikleri topraklar özel mülkiyet ve cemaat mülkiyeti olmak üzere ikiye ayrılıyordu. Eski Türklerde de ıkta sistemine çok benzeyen bir sistem varmış. Selçuklular bunu zaman ve zemine uygun olarak kendi dönemlerine uygun hale getirerek geliştirmişlerdir. Hz. Muhammed çok sayıda kişiye değişik sebeplerle Ikta vermiştir. Bu iktâların bir kısmı kalpleri İslâm’a ısındırılacaklara verilmiş, bir kısmı da toprakların daha verimli hale getirilmelerini sağlamak amacıyla yapılmıştır. Hz. Peygamberin çok yaygın şekilde ıkta ettiği bilinmektedir. Selçuklularda askeri ıkta usulünü ilk defa ortaya koyan ve uygulayan Nizamülmülktür. Gerçekten İslam dünyasına ait olan ıkta sistemi Selçuklular döneminde Türk askeri ve idari usullerine göre tamamıyla yeni bir mahiyet almıştı. Nizamülmülkü’ün bu ıkta usulü bundan sonra bütün Türk devletlerinde uygulanmıştır. Ondan önce böyle küçük topraklar halinde ıktalar yoktu. Topraklar Abbasiler döneminde olduğu gibi büyük parçalar olarak emirlere ıkta olarak verilir, fakat ordu mensuplarına verilmezdi. Farsça bir kelime olan tımar, iyilik, bağışlamak, lütuf, cömertlik, yardım anlamlarına gelmektedir. Anadolu Selçuklu devletinin Moğollar tarafından istilasıyla ıkta sistemi yıkılmış, fakat beylikler tarafından muhafaza edilerek, Osmanlıya Tımar olarak geçmiştir. Bu çalışmamızdaki amacımız ıkta sisteminin nasıl ortaya çıktığı ve gerek Türklerde gerekse diğer devletlerde nasıl uygulandığı değildir. Esas olarak ıkta sistemini tamamen Türklere ait bir uygulamamıdır yoksa diğer devletlerden alınmış bir uygulamamıdır bunu araştırmaya çalışacağız.

Keywords: