Abstract:

Türk edebiyatının en seçkin eserlerinden biri olan Aşk-ı Memnu, Halit Ziya Uşaklıgil’in en önemli romanlarındandır. Yazıldığı zamandan bugüne kadar hemen her eleştirmenin üzerine söz söyleme gereksinimi duyduğu bu büyük eser, ayrıntılı incelemeye tabi tutulduğunda çok katmanlı yapısı ile yazarın insan psikolojisi ve fizyolojisi hakkındaki derin bilgi birikimine dikkatleri çekmektedir. Beden yapısı ve psikoloji uyumu ekseninde yapılan karakter çözümlemeleri milattan önceki çağlara uzanmaktadır. Önceleri dört element olarak bilinen anasır-ı erbaa (ateş, hava, su, toprak) ve vücuttaki dört sıvı olarak bilinen ahlat-ı erbaa (kan, safra, balgam, sevda) unsurlarına göre mizaç çözümlemesine gidilirken daha sonraki süreçte bedenin morfolojik özelliklerinden faydalanılarak mizaçlar hakkında ön görü edinilmeye çalışılmıştır. Sigmund Freud’un bilinçdışı çözümlemeleriyle birlikte insan psikolojisinin derinlerine inilmiş rüyalar ve serbest çağrışım yoluyla kompleksler algılanmaya çalışılmıştır. Bütün bu bilgiler insan psikolojisiyle yakından alakalı olan edebiyat bilimini ve sanatını da etkilemiş yazarlar/şairler bilinçdışı dehlizlere ulaşmaya çalışarak daha derin eserler ortaya koyarken bu eserlerle karşılaşan araştırmacılar daha donanımlı olmak zorunda kalmıştır. Edebiyat ve psikoloji bilimlerini bir araya getiren disiplinler arası çalışmalar tam da bu ihtiyaçtan ortaya çıkmıştır. Natüralizm akımının Türk edebiyatındaki ilk örneklerinden kabul edilebilecek olan Aşk-ı Memnu tüm bu bilgiler ışığında değerlendirildiğinde beden yapısı ve karakter yaratımı bakımından kadim bilimlerden modern bilimlere oldukça fazla malzeme ihtiva ettiği görülmektedir. Bu çalışmada eserin en önemli beş karakteri olan Bihter, Nihal, Behlül, Firdevs Hanım ve Adnan Bey’in önce anasır-ı erbaa ve ahlat-ı erbaa unsurları bakımından sonra Kretschmer, Sheldon ve Corman’ın beden yapısı ve karakter uyumu üzerine yaptıkları araştırmaların bulgularından hareketle ve nihayetinde Freud merkezli psikanalitik kuram çerçevesinde çözümlemeleri yapılacaktır. Ayrıca eserin yazar-dönem-akım merkezli değerlendirmesine de zaman zaman yer verilecektir.

Keywords: