Özet:

Osmanlı Türkçesinin öğretimiyle ilgili olarak Tanzimat döneminden itibaren pek çok ders kitabının yazıldığı bilinmektedir. Bahriye Nezareti Tercüme Kalemi’nde Müsevvid Kadıköylü Mehmet İhsan Efendi’nin yazmış olduğu “Kavâ?id-i İmla ve Tahrir” isimli kitap da, Osmanlı Türkçesinin imla ve yazmaya ilişkin kaideleri öğrencilere anlatmak amacıyla kaleme alınmış eserlerden bir tanesidir. Eserde örneklerin çokluğu ve yer yer vazifelerin bulunması, kitabın uygulamalı öğretimi esas aldığını göstermesi bakımından dikkat çekicidir. Bu kitapta Osmanlı Türkçesinde telaffuzu ve imlası farklı olan kelimeler Yüzbaşı İhsan tarafından tespit edilerek tek tek sıralanmış ve yazara göre doğru şekilleri yazılmıştır. Bununla birlikte imlası verilen kelimelerin etimolojisi hakkında bazı bilgiler de yazar tarafından verilmiştir. Ayrıca eserin “Tahrir” bölümünde yazı türleri ve bunlara ilişkin kurallar da örneklerle açıklanmaktadır. Yazarın eser içerisinde, imla kurallarıyla birlikte yazılı anlatım türlerine ve yer yer dil bilgisi açıklamalarına da yer vermiş olması, yazarın yazılı anlatım becerisine bir bütün olarak baktığının bir göstergesidir. Eser, dönemin Türkçesindeki imla ve yazı kurallarının neler olabileceği konusundaki tartışmaları tespit etmek ve dönem içerisinde dil bilgisi öğretiminin nasıl yapıldığı konusunda fikir yürütebilmek açısından oldukça önemlidir. Çalışmamızın temeli, bu eseri Latin harflere aktararak eserde geçen dil bilgisi terimlerini tespit etmek ve bu terimleri bir dizin ile açıklayarak, eserdeki dil bilgisi öğretimini ortaya koymaktan ibarettir. Ayrıca Yüzbaşı İhsan’ın hayatı ve üslubu hakkında bilgiler verilmiştir. Araştırma, tarama yöntemi ile hazırlanmış, bu doğrultuda dönemin gramer çalışmaları da incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: