Görüntüleme
31
İndirme
2
Eski Uygurca, Budizm ve Manihaizm temelli dinî eserlerden meydana gelmiş söz varlığının ağırlıkta olduğu felsefî bir dönemdir. Budizm ve Manihaizm gibi dinlere ait felsefî görüşlerin anlatıldığı bu dönem, sahip olduğu dinî eserlerle ilgili öğretiler içerisinde yer alan uygulamaları halka aşılayan sisteme sahiptir. Eski Uygur Türkçesinin sahip olduğu bu felsefî yön, Türk dilinin işlenmişliğini göstermesi bakımından önemlidir. Özellikle çok dilli Uygur rahiplerinin Budizm temelinde tercüme faaliyetleri neticesinde ortaya koydukları bu dinî terminoloji, hem yabancı kelimelerden hem de Türkçe kelimelerden oluşan birikimin ve işlenmişliğin ürünüdür. Kültürel etkileşimler neticesinde gelişen dinî yaşam doğrultusunda halka anladığı dille seslenmeyi isteyen Uygur rahipleri, bu doğrultuda Budizm ve Manihaizm gibi dinlere ait sözcükleri, öncelikle Türkçeleştirme yoluna girerek Türk dilinin terim türetme gücünü ortaya koydukları kelimelerle sergilemişlerdir. Çok dilli Uygur rahipleri, yabancı sözcüklere Türkçe karşılıklar verme konusunda Türk dilinden istifade edemedikleri durumda, kaynak dil konumundaki Sanskritçe sözcükleri Toharca, Çince ve Soğdca gibi dillerden alarak Türkçe ve yabancı sözcüklerden oluşan dinî bir terminoloji ortaya koymuşlardır. Türk dilinin dinî terminolojisiyle ilişkili terimlerden biri de, ilk kez Eski Uygurcaya ait metinlerde karşımıza çıkan “akılda tutmak, belli bir ritimle bir ritüeli tekrar edip ezberlemek” anlamlı sarıt (kıl-) ifadesidir. Bu ifade, özellikle, Uygurların Yüan hanedanlığı döneminde Tibet Budizmine dayalı Tantrik Türk Budizmi içerisinde kilit roldeki “büyü formülleri”ni gösteren mantra ve dhāraṇī kavramlarının uygulanma yöntemiyle ilgili Budist bir terimdir. Bu çalışma ile, öncelikle sarıt (kıl-) ifadesinin geçtiği metinlere yer verilerek ifadenin sahip olduğu kullanım sıklığına ve Uygur imlasındaki gösteriminde yaşanan ikiliğe yer verilecektir. İfadenin tanıklandığı metinlerin ait olduğu Budist gelenek yazılı tanıklardan belirlenerek sarıt (kıl-) deyimini oluşturan sarıt sözcüğü üzerine köken bilgisel değerlendirmelere girişilecektir. İlgili tanıkların yer aldığı metinlerde, araştırmacıların köken noktasında değerlendirmelerden kaçışı, sözcüğün belirsizliğe sahip oluşundan kaynaklanmaktadır. Bu çalışma ile, sınırlı sayıda metinde yer alan sarıt ifadesinin kökeni noktasında ortaya konulan Türkçe ve İranî diller görüşü, ilgili bölüm içerisinde tartışılarak sözcüğün sahip olduğu oluşuma değinilmeye çalışılacaktır. Bu bölümde, sözcüğün Türkçe oluşu noktasında var olan *sari+t biçiminin kök ve ek arasında uyumsuzluk oluşturması, ifadenin Uygurların etkileşim içerisinde olduğu bir dilden alındığı görüşünü doğurmaktadır. Özellikle Eski Uygurca içerisinde mantra, dhāraṇī ve sūtra gibi büyü formüllerinin mırıldanarak tekrar edilmesi ritüeliyle uyuşan Soğdca srūtya ve Pehlevice srōd kelimeleri, sözcüğün geldiği kaynak dille ilişkili ifadelerdir. Eski Uygurca içerisinde İranî dillerle temasın özellikle Soğdca ve Toharca ile gerçekleştiği göz önüne alındığında, ifadenin kökeni noktasında kaynak dilin Soğdca ve Toharcaya yöneldiği görülmektedir. Bu doğrultuda, sarıt sözcüğünün kökeni noktasında tartışılan ve üzerinde görüş bildirilen nokta, kelimenin Toharcada yer almayışı ile ifadenin Soğdcadan Eski Uygurcaya srūtya biçiminden aktarıldığı üzerinedir.
Ancient Uighur, Buddhism and Manichism is a philosophical period in which the existence of the word is based on religious works. This period in which the philosophical views of religions such as Buddhism and Manichism are described, has a system that publishes the practices in the doctrines related to the religious works it possesses. This philosophical direction that the ancient Uyghur Turkish possesses is important in terms of the processing of the Turkish language. This religious terminology, which the multi-language Uighur priests have shown as a result of their translation activities on the basis of Buddhism, is a product of the accumulation and processing of both foreign and Turkish words. As a result of cultural interactions, the Uighur priests, who want to speak in the language they understand in the direction of the religious life that develops, have presented their words to religions such as Buddhism and Manichism, first and foremost, in the way of Turkishization, with the words they show the power of the Turkish language to produce terms. If the multi-language Uighur priests are unable to use the Turkish language to give Turkish responses to foreign words, they have shown a religious terminology consisting of Turkish and foreign words, taking the Sanskrit words in the source language position from languages such as Toharca, Chinese and Cold. One of the terms associated with the religious terminology of the Turkish language is the meaningful word (call) that comes to us for the first time in the texts of the Ancient Uighurca, "to keep in mind, to repeat and remember a ritual with a certain rhythm." This expression, in particular, is a Buddhist term concerning the method of implementation of the mantra and dhāraṇī concepts that show the "magic formulas" in the key role in the Tantric Turkish Buddhism based on Tibetan Buddhism during the Yuan dynasty. With this study, it will first be placed in the texts that the expression has passed and the frequency of use that the expression has and the twist that is experienced in the exhibition in the Uyghur imlas. The Buddhist tradition, which belongs to the texts of the expression, will be determined by the written witnesses and will be introduced to the knowledge of the source of the word that forms the expression of sart (heart) and the word that forms the expression. In the texts in which relevant witnesses are presented, the escape of the researchers from the assessments at the point of origin is due to the fact that the word has uncertainty. With this study, the Turkish and Iranian languages viewed at the source point of the word expressions in a limited number of texts will be discussed in the relevant section and will be attempted to refer to the formation that the word has. In this section, the form of *sari+t, which exists in the Turkish forming point of the word, creates a non-compatibility between the root and the addition, the expression is derived from a language in which the Uighurs interact. Specifically in ancient Uighur, the words Cold srūtya and Pehlevice srōd, which coincide with the ritual of repeating the magic formulas such as mantra, dhāraṇī and sūtra, are expressions related to the source language in which the word comes. Considering that the contact with the Iranian languages in ancient Uighur was
Old Uyghur Turkic, Buddhism and Manichaism-based religious works is a philosophical period of vocabulary predominantly. This period in which the philosophical views of religions such as Buddhism and Manichaism are explained, has a system that instills the practices in the doctrines about religious works. This philosophical aspect of Old Uyghur Turkic is important in terms of showing the processing of Turkic language. This religious terminology, which is revealed by multilingual Uighur priests as a result of Buddhism translation activities, is the product of the accumulation and processing of both foreign words and Turkish words. The Uyghur priests, who wanted to speak to the public in line with the religious life developed as a result of cultural interactions, displayed the words belonging to religions such as Buddhism and Manichaism with the words they put forward in the way of Turkishization by firstly introducing the power of Turkic language to derive terms. The multilingual Uyghur priests, when they could not benefit from the Turkic language in terms of providing Turkic equivalents to foreign words, obtained a religious terminology consisting of Turkic and foreign words by taking the Sanskrit words as the source language from languages such as Toharian, Chinese and Sogdian. One of the terms related to the religious terminology of the Turkic language is ”keeping in mind, repeating and memorizing a ritual with a certain rhythm”. This is a Buddhist term, in particular, about the way in which the Uyghurs mantra and dhāraṇī are applied to the key role of “magic formulas” in Tantric Turk Buddhism based on Tibetan Buddhism during the Yuan dynasty. In this study, first of all, the texts in which the expression sarıt (kıl-) is mentioned will be used and the frequency of usage of the expression and the duality experienced in the expression of Uyghur will be included. The Buddhist tradition to which the texts are witnessed will be determined from the written witnesses and the information about the origin of the word sarıt, which forms the phrase sarıt (kıl-), will be attempted. In the texts of the relevant witnesses, the researchers' escape from evaluations at the point of origin stems from the uncertainty of the word. In this study, the opinion of Turkic and Iranian languages put forward at the point of origin of sarıt expression in a limited number of texts will be discussed in the relevant section and the formation of the word will be discussed. In this section, the discrepancy between the root and the suffix of *sari + t, which exists at the point where the word is Turkic, leads to the opinion that the expression is taken from a language in which Uyghurs interact. Especially in Old Uyghur, the words Sogdian srūtya and Pahlavi srōd, which are consistent with the ritual of mumbling repetition of magic formulas such as mantra, dhāraṇī and sūtra, are expressions related to the source language of the word. Considering that the contact with Iranian languages in Old Uyghur especially took place with Sogdian and Toharian language, it is seen that the source language is oriented towards Sogdian and Toharian language at the point of origin. In this respect, the point discussed and discussed on the point of origin of the word sarıt is that the word is not included in Toharian and that the expression is transferred from Sogdian to Old Uyghur in srūtya form.
Alan : Eğitim Bilimleri; Filoloji; Güzel Sanatlar; Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler
Dergi Türü : Uluslararası
Makale Detay 
Benzer Makaleler
PDF Görüntüle
Dergi Bilgisi
Eseri Dinleyin
Alıntı Yap
Bu Sayfayı Yazdırın
Paylaş
Mendeley
