Abstract:

Osmanlı İpekçiliğinin İran ithalatı ile başladığı bilinmektedir. İran’da üretilen ipek kozaları genelde ham olarak Osmanlı Devleti’ne getirilmekteydi. Amasya ve Bursa gibi şehirlerde, bir kısım işlemlerden geçirilerek Avrupa’ya ihraç edilmekteydi. Burada araştırılması gereken en önemli husus, İran’dan ithal ikame olarak temin edilen ipeğin yerel üretimine ne zaman başlandığı ve bu üretimin zaman içinde değişen boyutudur. Bu durumun hiç sorgulanmamış olması ilginçtir. Konu ile ilgili genel kanaat, İran ipeğine bağlılığın ilanihaye devam ettiğidir. İpeğin, Osmanlı İran ilişkilerinde stratejik bir emtia olarak kullanıldığı dönemler bilinmektedir. Bu durum İpekyolu güzergâhında 1650’lerden itibaren, derin sarsıntılara neden olmuştur. Siyasi olayların sebep olduğu bu iktisadi hercümerç karşısında, Osmanlı idarecilerinin ve imalatçılarının gerekli tedbirleri almadığını varsaymak hatalı olacaktır. Bu çalışma iki merhalede ele alınmıştır. İlk olarak mevzunun problem olarak takdim edilmesinin nedenleri üzerinde durulmuştur. Ardından, Osmanlı devletinde önemli ipek üreticisi şehirlerden biri olan Amasya’ya odaklanılmıştır. Osmanlı arşiv belgelerinde, Amasya ipek üreticiliğine dair ilk bilgi, 1712 yılına ait bir arşiv vesikasında geçmektedir. Bir prototip mahiyetinde Amasya şehrine ait şer’iyye sicilleri, 1500’lü yıllardan itibaren taranmıştır. Özellikle 1770-1880 yılları arasında bulunan siciller belli zaman periyotlarıyla incelenmiştir. Bir miras dökümü ve taksimi tutanakları olan tereke kayıtlarında; ipek üretiminin yapıldığı dut bağları, böcekhane kayıtları, ham koza ve ipekli kumaşlar belirtilmektedir. Elde edilen sonuçlar, daha önceki ve sonraki dönemlerle kıyaslanmıştır. Yapılan bu çalışma 1700 yılları öncesi Amasya havalisi ipek üreticiliğine bir projeksiyon sunsa da, bu dönem henüz yeterli oranda berraklaşmamıştır. Ancak yürütülen araştırma sonucunda 1700 yılları sonrası büyük oranda ortaya çıkmıştır. 1750’li yıllardan itibaren ipekçiliğin yapıldığı dut bağlarının sayısının ve değerinin her geçen gün yükseldiği görülmektedir. Çalışmanın ikinci kısmında ise belirtilen şehir örnekleri üzerinden hareketle Osmanlı ipekçiliğinin, boyutu ile ilgili bir problem mahiyetini alan, husus üzerine bazı tahlillerde ve önermelerde bulunulmuştur. Bir örneklem mahiyetinde Amasya şehri ölçeğinde nispeten berraklaşan durum diğer önemli ipek üreticisi şehirlerde de yürütülürse Osmanlı ipekçiliğinin serencamı ortaya çıkacaktır.

Keywords: