Abstract:

Bu çalışmada incelenen fiillere ilave edilen biçim birimleri eş yazılışlı olmalarına rağmen işlevleri birbirinden farklıdır. İncelenen fiillerin bileşiminde yer alan -t, -Dİr, -l, -n, -ş biçim birimleri çatı işlevinde veyahut fiilin bağımsız anlamının kendisiyle özdeşliğinin bozulmasıyla kelime türetme işlevinde kullanılmıştır. Çatı ekleri ve türetme eklerinin işlevi birbirinden tamamen ayrıdır: İlki fiille temsil edilen eylemin nesnelerle belirli bağlantılarını dile getirir, söz dizimi unsurları olan özne ve nesneyi yönetir ve fiilin semantik bir özelliği olan geçişlilik-geçişsizlik üzerinde belirleyici olur; ikincisi ise kelime kök veya gövdesinin sahip olduğu bağımsız leksik anlamın kendisiyle özdeşliğini bozar ve farklı anlama sahip bir kelime şekli ortaya çıkarır. Çatı ekleri kelimenin bağımsız anlamında böyle bir değişiklik meydana getirmediğinden türetme eki olarak değerlendirilmemelidirler. Çalışmada gösterenleri aynı gösterilenleri farklı fiillerin sahip oldukları farklı anlatılanların eksiksiz ve hatasız bir şekilde ortaya konulabilmesi için Çağdaş Türk edebiyatı malzemesinden ve konuşmalardan yararlanılmıştır. Birleşiminde söz konusu biçim birimlerin yer aldığı fiillerin işlevleri tarama yöntemiyle elde edilen örneklerle sınanmıştır. Araştırmada, incelenen fiillerin birleşiminde yer alan biçim birimlerin aynı anlatımda ya çatı ya kelime türetme işleviyle kullanıldığı, söz konusu biçim birimlerin aynı anlatımda hem çatı hem de kelime türetme işleviyle kullanılamayacağı, çatı eklerinin fiille temsil edilen eylemin nesnelerle belirli bağlantılarını dile getirmekle görevli oldukları, fiilin bağımsız anlamının kendisiyle özdeşliğini bozmadığından çatı kategorisinin ilgili morfemlerinin türetme eki olarak değerlendirilemeyeceği vb. sonuçlara ulaşılmıştır.

Keywords: