Abstract:

Bu çalışmada Türkiye Türkçesinde enkliz konusu üzerinde durulmuştur. Türkçenin en önemli özelliklerinden birisi ünlülerde görülen ses uyumudur. Ünlü uyumları Türkçenin en belirgin ses özelliğidir. Eski Türkçeden beri sözcüklerde görülen ünlü uyumu oldukça kuvvetlidir. Bu uyum büyük ses uyumu ve küçük ses uyumu olarak görülmektedir. Türkçe sondan eklemeli bir dildir. Sözcüklere gelen ekler genelde kendisinden önceki sözcüğün son ünlüsüne göre ses uyumuna uyarlar. Ve bu kural çok kesindir. İstisnaları çok azdır. Fakat iki kök kelimenin birleşmesinde durum farklıdır. Köklerle eklerin birleşmesinde uyum bakımından, sonra gelen önce gelene tabi olurken biri ince biri kalın iki kökün birleşerek tek kelime meydana getirmeleri hâlinde önce veya sonra gelen değil, birleşik sözcükte genellikle anlamı hâkim olan sözcük diğerini kendisine benzetir. Bu ses olayına enkliz denir. Örnek: O+birgt;öbür, Bu+ilegt;böyle, Sekiz+ongt;seksen, Yok+isegt;yoksa. Örneklerde de görüldüğü gibi biri kalın sesli biri ince sesli veya biri ince sesli biri kalın sesli iki bağımsız kelime birleşmesinde sonra gelen sözcük önce gelen sözcüğün ses uyumuna uymamaktadır. Oysa ses uyumunda kalınlık incelik bakımından sonra gelen önce gelene tabi olmak zorundadır. Türkçede iki sözcük birleşirken anlamı güçlü olan diğer sözcüğün ünlüsünü kendisine benzetmektedir. İki sözcüğün birleşmesi sırasında güçlü olan sözcük kalın ünlü veya ünlülerden oluşuyorsa sözcük kalın, eğer güçlü sözcük ince ünlü veya ünlülerden oluşuyorsa birleşik sözcük ona göre ses uyumuna uymaktadır. Enklizde çeşitli ses olayları da meydana gelmektedir. Ünlü düşmesi, ünlü değişmesi, ünlü yuvarlaklaşması, ünsüz değişmeleri vb. ses olayları de meydana gelmektedir. Enkliz olayında ortaya çıkan yeni birleşik sözcüklerin ses uyumuna uydukları görülmektedir.

Keywords: