Özet:

Türkçe, yapısında bağımsız kelime kökleri ve bunlara getirilen son ekleri ile bitişken bir dildir. Konuşma dilinde ahenk ve armoniyi gözetir ve bunu, kelime kökleri ile ekler ve kelime ile diğer kelimeler arasındaki uyumları gerçekleştirerek sağlar. Türkçede, köklerle eklerin birleşmesi sırasında önce gelen ses, sonra gelen sesi kendisine benzetir. Biri ince biri kalın sesli iki kök birleşerek tek bir kelime oluşturduğunda ise önce veya sonra gelen ses değil, genellikle anlamı baskın olan ses, diğer sesi kendisi gibi yapar. Dilde buna enkliz adı verilir Enkliz, ünlülerin baskın ses özelliklerini baskın olmayan seslerin özellikleri yerine geçirme biçiminde ve seslerin nicel ve nitel değerlerine bağlı olarak gerçekleşir. Bu sebeple, birleşen kelimeler için fonetik bir durum ve fonolojik bir sonuçtur. Enkliz birleşen ve bitişen-kelimelerde söz konusu olduğu için bir yönüyle ortografik bir husustur. yazımı da ilgilendirir. Birbiriyle birleşmeyen ve bitişik yazılmayan kelimeler de enkliz olmaz Türkçe biçimbirimler için enkliz ile enklitik aynı değildir. Enklitik bağımsız bir kelimeyle mana taşıyıcı varlık olan “de, mi ile,” gibi bazı klitiklerin birleşmesi ile oluşur, ikinci kelime ile sınırlı kalır. Enkliz ise en az iki kelimenin kelime-kelime düzleminde birleşmesi ile gerçekleşir, bu sebeple hem birinci hem ikinci kelimede görülür. Enklizin gerçekleşmesi için kelimelerin birincisi ile ikincisinin ünlüleri arasında kalınlık ve incelik yönünden fark olması ve birleşme sırasında bu ses farklılıklarının ortadan kaldırılarak kalınlık incelik uyumunun sağlanması gerekir. Enkliz ses uyumu bulunan diller için söz konusudur, bu bakımdan Türkçe için karekteristiktir. Türkçedeki ünlülerin formant frekans (biçimlendirici) değerlerinden yararlanılarak yapılan değerlendirmeler, enklizle ilgili anlamlı sonuçlar verir. Türkçenin muhtelif dönemlerine ait eski ve yeni birleşik ve bitişik kelimeleri üzerinde, ünlülerin Barka çevrilmiş F1-F0 ve F3-F2 formant frekans değerlerinden yararlanılarak yapılan bu örneklemli incelemede, kelimerin enklizi doğrulayan anlamlı sonuçlar verdiği belirlenmiştir

Anahtar Kelimeler: