Abstract:

    Son bir asırlık süreç̧ içerisinde, rivayetlerin değerlendirilmesinde metin tenkidinin en az isnad tenkidi kadar önemli olduğuna ve tarihi süreçte hadis usulünde metin tenkidine gereken önemin verilmediğine yönelik vurgunun artması sonucunda metin tenkidine yönelik çalışmalar, hem Sünnî hem de Şiî ilim çevrelerinde artış göstermiştir. Bu bağlamdaki çalışmaların bir kısmını tarihsel süreçte ortaya konan metin tenkidine dair çabaların tespiti oluşturmaktadır. Şîa’da metin tenkidinin, dönemsel olarak ayrıntılı bir şekilde ortaya konduğu bir çalışma ise yapılmamıştır. Tezimiz ile söz konusu boşluğa katkı sunulması amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda, karakteristik özelliklerine göre dönemlere ayrılan III-XI. asırlar arası Şiî hadis tarihi ele alınmış ve bu süreçteki metin tenkidi ile ilgili olarak ortaya konan yaklaşım ve uygulamalara dikkat çekilmeye çalışılmıştır. Tarihsel dönemler, her dönemi en doğru şekilde yansıtacak alimler ve eserlerinden oluşan örneklemler üzerinden incelemeye tâbi tutulmuştur. Ulaştığımız veriler Şîa’da metin tenkidinin hicri III. asırdan itibaren, Şiî alimler tarafından başvurulan bir yöntem olduğunu göstermektedir. Guluv olgusu, Şîa’da metin tenkidine erken dönemlerden itibaren ihtiyaç̧ duyulmasını beraberinde getirmiş̧ ve tarih boyunca guluv içerikli rivayetlerin ayıklanmasında metin tenkidi temel yöntem olarak kullanılmıştır. Fıkhi konulardaki rivayetlerde de yaygın olarak kullanılan metin tenkidi, VII. asırdan itibaren isnad merkezli bir anlayışın hâkim olmasının ardından söz konusu etkinliğini büyük ölçüde yitirmiştir.    

Keywords: