Abstract:

Edebi eser aracılığı ile gerçekleştirilen anlam arayışı, mekândaki/ yoldaki zamansal yolculuktur. Eş zamanlı ya da art zamanlı olarak üretilen ve çok katmanlı bir düzlem olan metin ve metnin anlamı, zamanın süreç olmaktan çıkarak bireyi etkileyen ve şekillendiren kavram oluşu ile paraleldir. Gerçeklik algısı ile paralel olarak değişen zaman algısı, niceliksel ya da niteliksel görüngüleri ile edebi metnin kurucu yapı unsurlarındandır. Anlatının entrik kurgusuna çizgisel ya da döngüsel durumu ile akış kazandıran zaman, soyut ayrımları aşarak gerçeğin bıraktığı ize dönüşür. Tarihsel dönemin seyrinin/ ilerleyişinin izleri ve çağın işaretlerinin/ göstergelerinin damgası halindeki zaman, yolcu kimliğindeki yazarın/anlatıcının hem gerçek zaman kesitleri ile hem de kültürel dönüşümlerle bağıntı içinde şekillenir. Öznel ve nesnel geri dönüşlü sentezler ya da sıra dizimsel aktarımlar ile anlatı zamanının, içinde yaşanılan zaman kipi ile arasındaki mesafenin tespiti, tarihsel imgelem kullanılarak sağlanır. Böylece burada ve şimdinin ihtiyaçlarına hizmet için zaman ve uzam, bir zamanlar ve orada ile karıştırılarak her yerdeliğin ve her an yeniden oluşun göstergesi olur. Bireyin niceliksel/tarihsel özne ya da niteliksel/imge varlık oluş serüveni, zamansal göstergeler üzerinden yapılacak bir okuma ile belirginleşir. Dolayısıyla bir metnin zamansal analizi, zamanı kavram boyutuna taşıyarak anlatı kişilerinin, mekânın, bakış açısı ve anlatıcının ve izleksel anlamın sınırlarını genişletir; zamansal konum içeren her belirlemeye uygun bir içerikle metne yansır. Bu çalışmada, anlatıda zamanın türlerin gelişimine bağlı olarak gelişim ve değişim içinde olan konumu incelenerek bu yapı unsurunun etki alanı değerlendirilecektir. Anlatının zaman unsuru üzerinden okunabileceği tezinden hareket edilerek destan, efsane, masal, halk hikâyesi, mesnevi, hikâye, roman, küçürek öykü vb. anlatma esasına dayalı metinlerdeki zaman olgusu tahlil edilecektir.

Keywords: