Özet:

Türk masalı konulu araştırmaların bir kısmının masallarda kullanılan motifler, semboller, imgeler ya da temalarla ilgili olduğu, diğer kısmının ise farklı kültürlerdeki masalların karşılaştırılmasına dayandığı dikkat çekmektedir. Bu nedenle masal çözümlemelerinde anlatının yapısıyla iktidar ilişkileri arasındaki etkileşimi ortaya koyacak çalışmaların geri planda kaldığı, dolayısıyla masala özgü yapının kültürel ortamla bağının araştırmacılar tarafından daha az irdelenen meselelerden biri olduğu gözlemlenmiştir. Oysa Dünya Güzeli masalında söz konusu etkileşim belirgindir. Sözlü kültürün belli kalıplara ve döngüselliğe dayalı düşünüş biçimiyle anlatının söz ve eylem düzeyindeki yinelemeli dili bu etkileşimi açığa çıkarmaktadır. Masalda, sözlü kültürde olduğu gibi, döngüye dayalı hareketler ön plandadır. Aynı eylemi, aynı sembolik sürede ve birçok kere tekrarladıktan sonra evine dönen kahramanların hem küçük zamansal hareketlerde hem de metnin bütününde sözlü kültürün bu değişmez yasalarını gözler önüne serdikleri tespit edilmiştir. Masal, sonsuzluğu yakalamak ve orada kalmak için verilen mücadeleleri kapsamaktadır. Gökcisimlerinin her defasında başa dönen hareketleri ile insanın başa dönme isteği arasındaki özdeşlik, kültürel ortamın bir sonucu olarak değerlendirilmiş, Dünya Güzeli masalından yola çıkılarak, resmî iktidarın anlatıyı zaman noktasında ne şekilde belirlediği açımlanmaya çalışılmıştır. Dünya Güzeli masalındaki tekrarlı yapıların açımlanmasında başta J. Walter Ong, olmak üzere, Paul Ricoeur, Mircea Eliade ve Nortrope Frye gibi kuramcılardan/araştırmacılardan yararlanılmıştır. Dünya Güzeli belli aralıklarla yinelenen söz, eylem ya da sayılardan oluşmuş, bu ritim masala özgü bir ritmi meydana getirmiştir: Döngüsel yapılarla yaratılan döngüsel bir anlatı zamanı. Burada, kahramanlar sözlü kültürün sosyo-tarihsel yapısını yansıtan tiplerdir, mekânlar ve olay örgüsü dönemin genel karakteristiğini taşıyan döngüsel kodlarla ifade edilmiştir. İç içe geçen iki hikâyeden oluşan masalda, olay örgüsü bir kalıbın yinelenmesine dayanmaktadır: Ayrılık, savaşım ve geri dönüş. Masalda olay örgüsü ileriye doğru akarken bu akış içinde yinelenen yapılarla çevrimsel bir anlatı ritmi elde edilir. Çevrimselliğe dayanan olay örgüsünün temel zamanı “şimdi”dir. Şimdi, masalda yok olmak anlamı taşımaz, süreklilik anlamı taşımaktadır. Kahramanların her defasında aynı noktaya ulaşması şimdiki zamanın sürekliliğiyle ve sonsuzluğu yakalama isteğiyle ilişkilendirilmiştir. Mekânların tekilliği ile olay örgüsünün zikzaklı yapısı hem esas anlatıda hem iliştirilmiş anlatıda ön plana çıkmış, mekânlar işlevsel olmaktan çok sembolik yönleriyle dikkat çekmiştir. Makalede, sabit ve değişmez niteliğiyle dikkat çeken bu döngüsel kodlar belirlenmiş ve anlatının zamansal ritmini belirleyen tekrarlı söylemin arka planı irdelenmiştir. Anlatı ile sosyo-kültürel zemin arasındaki etkileşim “eklektik” bir biçimde ele alınmış, resmî iktidarla zaman arasındaki ilişki masaldan yararlanılarak çözümlenmeye çalışılmıştır. Anlatıyla kültürel bağlam arasındaki bütünlüğün tipik karakterleri, yinelemeli eylemleri ve döngüsel bir zamanı açığa çıkardığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: