Abstract:

Tarihin her döneminde önemli iktisadi-siyasi merkezlerden biri olan Mısır’ın XIX. Yüzyılın değişen dengeleri içerisinde giderek yükselen bir rekabetin sahası haline gelmiştir. Bunun sebepleri arasında Süveyş Kanalı’nın açılışı, Osmanlı Devleti’nin bölgedeki hâkimiyetinin zayıflaması ve Sanayi Devrimi neticesinde yeni pazar ve hammadde kaynaklarına ihtiyaç duyan kapitalist devletlerin, başta İngiltere olmak üzere, yeni politikaları sayılabilir. Söz konusu politikalar arasındadikkat çekici olanı ise Osmanlı topraklarında “ıslahat” taleplerini içerenidir. XIX. yüzyılda Osmanlı coğrafyasınınkârlı toprak parçalarını kontrol altında tutmak, bir süre sonra tamamen ele geçirebilmek için bu politikaya Anadolu, Balkanlar ve Kuzey Afrika dâhil edilmiştir. İngiltere’nin Hindistan yolu üzerinde bulunan, nehir taşımacılığı, deniz ticareti ve bereketli toprakları sayesinde cazibe merkezi olan Mısır’ın Osmanlı Devleti için büyük bir probleme dönüştüğü bu dönemde İngiltere bölgede başka hiç bir devlete şans tanımayacak şekilde kontrolü ele geçirmiştir. Arabi Paşa meselesi sebebiyle bölgeye silahlı müdahale fırsatını değerlendirdiği 1882 senesinde İstanbul Elçisi Lord Dufferin’i bölgede sıkıntıları ortadan kaldıracak “ıslahat”ları tespit etmesi ve yapılması gereken düzenlemeler için görevlendirerek Mısır’a göndermiştir.  Lord Dufferin, yetenekli ve başarılı bir diplomat olarak kısa zamanda yaptığı çalışma neticesinde Mısır için “ıslahat programı” hazırlamıştır. Mısır’ı iktisadi-idari olarak sıkıntılarından kurtaracağı, halkın refahını sağlayacağı düşünülen ıslahat programının içeriği, anlamı ve tesirini arşiv belgeleri ışığında ortaya koymaya çalıştık. 

Keywords: