Özet:

Konut ve barınma olgusu, insan varlığının en belirgin temsili olarak, tarihsel, sosyal, kültürel odaklı pek çok çalışmanın konusu olmuştur. Konutu, kültür zemininde merkezine alan çalışmaların ilgisi, konut mekânın bir kültür bileşeni olmasına, maddi ve manevi kültürel değerlerin mekânda vücut bulmasına bağlanabilir. Bu çalışmada ise konutun kültürle ilişkisi, geleneksel konutun mekânsal özelliklerinin geleneksel üretimle olan ilişkisi bağlamında ele alınmıştır. Çalışma, geleneksel Gaziantep evi aracılığıyla, geleneksel yaşam kültürünün konut mekânının biçimlenişine etkisini, üretim ve mekân ilişkisi yardımıyla değerlendirmeyi amaçlamıştır. Gaziantep’in oldukça zengin, çeşitliliğiyle dikkat çeken, hemşerilik bilinciyle korunan ve sürdürülmeye çalışılan kültürel değerleri, kentin çalışma alanı olarak seçilmesinde etken olmuştur. Kentin geçmişinde tarıma dayalı üretimle birlikte çeşitli el sanatlarının ve dokumacılık üretiminin geliştiği ve ticaretinin yaygınlaştığı bilgisinden hareketle özellikle tarımsal ve el sanatlarına dair üretimin geleneksel konut mekânındaki izleri aranmaya ve konut kullanımındaki etkisi belirlenmeye çalışılmıştır. Böylece geleneksel konutun bir üretim mekânı olarak tartışılması ve üretim kültürünün konut mekânının biçimlenişine etkisinin sorgulanması hedeflenmiştir. Belirlenen amaç doğrultusunda öncelikle kültür kavramına, konut ve kültür ilişkisine değinilmiş ve Gaziantep kentinin tarihçesine yer verilmiştir. Ardından Gaziantep evinin üretimle olan ilişkisini değerlendirmek maksadıyla, yörenin geleneksel üretim unsurları tespit edilmiş, el sanatları ustalarıyla sözlü görüşmeler yapılmış, seçilen geleneksel konut örneklerinde yapılan yerinde tespit ve gözlem çalışmalarıyla geleneksel üretime dair izler, unsurlar ve alanlar belirlenmeye çalışılmıştır. Tespit çalışmasında geleneksel üretimin mekanla ilişkisini anlayabilmek için konutta kullanım alanları konut içi ve konut dışı mekânlar olarak gruplanmıştır. Bu gruplamaya göre Geleneksel Gaziantep evinde konut içi mekânlar odalar ve livan-eyvan, konut dışı mekânlar ise hayat, mutfak-ocaklık, mağara-kiler-hazna olarak ayrılmıştır. Ulaşılan sonuçlar, geleneksel Gaziantep evinin, çok katmanlı ve çok fonksiyonlu mekân kullanımıyla, Türk evinin karakteristik özelliklerine sahip olduğunu göstermektedir. Yanı sıra Türk evinde sürdürülen ataerkil aile yaşantısının izleri Gaziantep geleneksel evinde belirgin biçimde izlenebilmektedir. Çalışmada, Geleneksel Gaziantep evinin bir üretim mekânı olduğu, günümüzde fabrikalarda gerçekleştirilen üretimlerin bir bölümünün geleneksel konutta gerçekleştirildiği, bunlara ek olarak üretimin niteliğine bağlı olmakla birlikte, konutun hemen hemen tüm mekânlarının, geleneksel üretimin bir aşamasında etkin rol aldığı sonucuna varılmıştır. Ayrıca üretimde kullanılan tabaka, sal teknesi, gane gibi mekân bileşenlerinin ve dokuma tezgâhı gibi donatıların da konut alanlarında yer aldığı belirlenmiştir. Sonuçlar, evin geleneksel yaşamın bir uzantısı olduğunu, evin bir barınak, bir dinlenme ve güne hazırlık mekânı olmanın ötesinde, yaşantının kendisini barındırdığı, kışı geçirmek için gıdanın üretildiği, sermek için kilimin örüldüğü, giyilmek için kumaşın dokunduğu, misafirin ağırlandığı, düğün ve eğlencenin yapıldığı yer olduğunu işaret etmektedir. Bu açıdan geleneksel konutun, yaşam kültürünün bir yansıması olduğu, yaşantının gerektirdiği ihtiyaçları karşılamak amacıyla üretim mekânı olarak biçimlendiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: