Özet:

Siracüddin Alî b. Osman el-Ûşî (ö. 575/1179) 66 beyitten oluşan genellikle el-Emâlî ve ayrıca Bed’ü’l-Emâlî, el-Kasîdetu’l-Lâmiyye fi’t-Tevhîd, Kasîdet-u yekûlu’l-‘Abd, el-Kasîdetu’l-Hanefiyye ve Lâmiyye-i Kelâmiyye isimleriyle meşhur manzum akâid risalesiyle İslam düşünce tarihine damgasını vurmuş Mâtürîdî kelâmcısı, Hanefî fakîh ve muhaddisi bir alimdir. Söz konusu eseri; özlü ifadeleri, öğretimi ve öğreniminin kolay olması bakımından yaygınlık kazanan ve medreselerde okutulan temel ders kitaplarından birisi olmuştur. el-Emâlî üzerine başta Arapça ve Türkçe olmak üzere birçok dilde şerh yazılmış ve tercümeleri yapılmıştır. Bu şerhler arasında belki de en dikkat çekeni, hicrî VIII. ve IX. yüzyıllarda Mısır ve Şam bölgesinin birçok ilmi disiplinde mütehassıs önde gelen Şafi’î fakîhi, hadîs ve dil alimi olan İzzüddin Muhammed b. Ebi Bekr b. Cemâa’nın (ö. 819/1416) Derecu’l-Meâ’lî fî Şerhi’l-Emâlî isimli eseridir. Çünkü Eş’ârî kimliğiyle İbn Cemâa, özellikle Ehl-i Sünnet kelâmının Eş’ârîlik ve Mâtürîdîlik’ten müteşekkil olduğu fikrinin yaygınlık kazanmaya başladığı bir dönemin alimidir. Tâcüddîn es-Sübkî’nin (ö. 771/1370) talebesi ve Mâtürîdî kelamcılarından Kemâlüddîn İbnu’l-Humâm’ın da (ö. 861/1457) hocası olması ve daha da önemlisi Mâtürîdî bir alimin eserine şerh yazması itibariyle söz konusu fikrin yerleşmesinde onun, önemli bir konuma sahip olduğunu söylemek mümkündür. Dolayısıyla bu tebliğde söz konusu dönemin hususiyetini görmek maksadıyla örnek bir çalışma olması bakımından İbn Cemâa’nın Derecu’l-Meâ’lî’si ana hatlarıyla tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler: