Özet:

Orta Asya topraklarında özellikle Hanefî mezhebinin gelişmesinde önemli katkıları bulunan çok sayıda âlim yetişmiştir. Bunlardan biri Siracüddin Ali b. Osman el-Ûşî‟dir. VI/XII. yüzyılda yaşayan Ûşî, Mâtüridiyye akaidine dair el-Emâlî adlı manzum bir risale yazmış ve daha çok kelâmcı olarak tanınmıştır. Bu çalışmada Siracüddin el-Ûşî'nin hayatı ve el-Emâlî adlı eseri incelenerek onun bazı itikadi görüşleri Eş’ârî ekolüyle mukayese edilerek değerlendirilecektir. Ehl-i sünnet’in ikinci ve en büyük grubunu Eş’ârîyye ile Mâtüridiyye’den oluşan Sünnî kelâm ekolü oluşturmuştur. Nasları hareket noktası kabul etmekle birlikte dinî ilkeleri aklî bilgiler ve dil kurallarına dayanan yorumlarla temellendirme yöntemini benimseyen Sünnî kelâm hareketinin Muhtemelen Eş’ârî’den de önce Sünnî kelâm ekolünü Mâverâünnehir civarında kuran bir diğer âlim Ebû Mansûr el-Mâtürîdî olmuştur. Ebû Hanîfe’nin ilim geleneğine mensup bulunan Mâtürîdî, Eş’ârî’ye nisbetle kelâmda daha akılcı bir yöntem geliştirip uygulamış ve Sünnî inançları daha doyurucu bir muhteva ile temellendirmeye çalışmış, bu sebeple kurduğu ekol Eş’ârîyye ile Mu‘tezile arasında, fakat akılcılıkta Mu‘tezile’ye daha yakın kabul edilmiş (M. Ali Ebû Reyyân, s. 322-323) ve Ebû Hanîfe’nin fıkıh mezhebiyle birleşerek tek başına müslüman çoğunluğunu kendisine bağlamayı başarmıştır. Mâtürîdî bilgi problemi, isbât-ı vâcib, ilâhî fiillerin hikmetli oluşu, insanın kendi fiillerinin fâili kılınışı, nübüvvetin gerekliliği ve imanın dindeki yerinin önemi gibi konulara ağırlık verip özellikle Mu‘tezile kelâmını eleştirmiştir. Kitâbü’t-Tevhîd, Mâtürîdî’nin istidlâl şekilleri, bu arada kullandığı çeşitli malzeme ve örnekler sonraki Sünnî kelâm eserleri için model oluşturmuştur. Sonraki Dönem ve Yeni İlm-i Kelâm. Gazzâlî ile başlatılan bu devrin kelâmcıları arasında Ebü’l-Muîn en-Nesefî, Necmeddin en-Nesefî, Siracüddin el-Ûşî, Şehristânî, Nûreddin es-Sâbûnî, Şemseddin es-Semerkandî, Fahreddin er-Râzî, Seyfeddin el-Âmidî, Kādî Beyzâvî, Adudüddin el-Îcî, Ebü’l-Berekât en-Nesefî, Teftâzânî, Cürcânî, İbnü’l-Hümâm, Celâleddin ed-Devvânî gibi isimler yer alır. Bu alimlerin çoğu kez ittifak ettikleri akaide dair konular kimi zaman farklı yorumlarla ele alınmış bazı ihtilaf noktalarına rastlanılmıştır. Bu çalışmada bu ihtilaf noktaları Siracüddin Ali b. Osman el-Ûşî örnek alınarak izah edilecektir.

Anahtar Kelimeler: