Özet:

II. Meşrutiyet Döneminde (1908-1918) siyasi bir ideoloji olarak belirginleşen İslamcılık akımı, Müslümanların ayrı milletler olma düşüncesinden arınmış dine dayalı bir birlik içerisinde olması gerektiği üzerinde durmuştur. Bu akımın temsilcileri olan İslamcı aydınlar İttihad-ı İslam düşüncesini öncelemiş yayımladıkları Sırat-ı Müstakim ve Sebilü’r-Reşad mecmuaları üzerinden dünyanın çeşitli yerlerinde yaşayan Müslüman Türkler üzerinde önemle durmuşlardır. Söz konusu konular arasında Rus rejimi ve yöneticileri tarafından asimilasyona uğrayan, baskı politikaları ile dini, siyasi ve kültürel anlamda yaşam mücadelesi veren Rus Müslümanları yer almıştır. İslamcı aydınlar basın yayın aracılığıyla Rusya’da yaşayan Müslümanlar hakkında çeşitli bilgiler vermiş onların kökeni, dili, nüfusu ile sosyal, siyasi durumları hakkında makale ve haber yazıları paylaşmışlardır. En genel anlamda onların Türk ırkına mensup Türkoğlu Türkler olduğunu dillerinin de Türkçenin farklı lehçelerinden meydana geldiğini ifade etmişlerdir. Nüfusu konusunda ise Rus Devleti’nin verdiği istatistiklerin yanlı olduğu belirtmişler Rus idaresi altında yirmi beş otuz milyon nüfusa sahip bir İslam milletinin varlığından bahsetmişlerdir. Bunun yanı sıra İslamcı aydınlar, Rus Müslümanlarının eğitim-öğretime verdikleri önem üzerinde durmuş yazılarında eski eğitim usullerinin terk edilerek yeni eğitim usullerinin benimsenmesi gerektiğine dair inançlarını dile getirmişlerdir. Bu anlamda tüm eğitim kurumlarını yeni eğitim tarzına dönüştürüp ıslah isteyen Rus Müslümanlarını desteklemiş ülkede bulunan eğitim kurumlarının sayıları, ekonomik durumları, devlet desteğinin olup olmadığı, ders kitaplarının bölgelere göre farklılık gösterdiği vb. konularda açıklamalar yapmışlardır. İslamcı aydınlar ayrıca Rus Müslümanlarının yeni eğitim usulü hakkında çok çalıştıklarını, gayret gösterdiklerini ancak karşılarında gelenekçiliği savunan usul-i kadim taraftarlarını bulduklarını belirtmişlerdir. Bu kişilerin Müslüman halkın refah ve saadetini düşünmediğini ve eski usulde eğitime devam etme amacında olduğunu ifade etmişlerdir. İslamcı aydınlar tüm bunlara açıklık getirdikten sonra yazılarında karamsarlığa kapılmadan cedit, kadim ayrımının bir an evvel son bulmasını ve mektep ve medreselerin medeniyet ocağı olması gerektiğini bundan başka maksatlarının olmadığını tekrarlamıştır. Konuya ilişkin Rusya’da eğitim gören Müslüman talebelerden de destek gelmiş onlar da eğitim kurumlarının içerisinde bulunduğu bu olumsuz havanın bir an önce dağıtılması gerektiğini ifade etmiştir. Onlar ayrıca medreselerin bir an evvel ıslah edilmesini, kadimci, ceditçi vb. tefrikalara son verilmesi gerektiğini belirtmiştir. İslamcı aydınlar Rusya’da yaşayan Müslümanların bir yandan kadimcilerle yaşadığı mücadeleyi gündeme taşırken diğer yandan Rus Devleti’nin Müslümanların eğitimi üzerinde uyguladığı baskıyı da gözler önüne sermiştir. Zira Rus Devleti, Müslümanlara eğitim yolu ile Ruslaştırma politikası izlemiştir. Ayrıca mektep ve medreseler açıp okullaşmalarına izin vermemiş baskı uygulayarak bu kurumları yok etme çabası içerisine girmiştir. Bunun yanı sıra Müslüman çocukların Rus mekteplerinde Rusça eğitim almasını sağlamak amacıyla Hristiyan dini eğitimi Devlet tarafından karşılamış İslam dini eğitiminin masraflarının Müslümanlar tarafından ödemesini istemiştir. Kısacası İslamcı aydınlar, II. Meşrutiyet Dönemi’nde (1908-1918) Sırat-ı Müstakim ve Sebilü’r-Reşad mecmuaları vasıtasıyla Rusya’da bulunan Müslüman halkın takipçisi olmuş eğitim-öğretim ile ilgili konularla yakından ilgilenmiştir. Bu anlamda yeni ve eski eğitim-öğretim usullerini benimseyen ceditçi ve kadimcileri ortak bir payda da uzlaştırmaya gayret göstermişlerdir. Ayrıca Rus rejimi ve yöneticileri tarafından karşılaştıkları asimilasyonu, eğitime dair baskı politikalarını ve Müslümanların buna karşı verdikleri yaşam mücadelesini mecmualarında tartışmaya açmışlardır.

Anahtar Kelimeler: