Özet:

Türk üniversitelerinde Arapça öğrenenler: ilahiyat öğrencileri ve edebiyat öğrencileri olmak üzere iki kategoriye ayrılmaktadır. Genellikle Arap dili, bu iki gruba hazırlık sınıflarında “Silsiletü’l-Lisân” gibi modern Arapça’ya dayalı müfredatı içeren kitaplar aracılığıyla öğretilmektedir. Bununla birlikte, “Silsiletü’l-Lisân” ve bu iki öğrenim grubunun kaynaklarının ve referanslarının çoğu, Arap dilinin zaman içinde anlamsal değişimlere uğramış olan klasik Arapça’ya ait ifadeler ile yazılmıştır. Bu kelimelerin Türkçe'ye aktarılmasıyla, hazırlık aşamasındaki öğrenci tarafından öğrenilen kelimelerin anlamları, klasik metinleri anlamada ona yardımcı olmamakta, üstelik yanlış anlamasına da yol açmaktadır. Dilin değişmesi konusu farklı perspektiflerden pek çok araştırmacının ilgisini çekmiş, ancak araştırmalarda bu konunun anadili Arapça olmayanlara öğretilmesi üzerinde durulmamıştır. Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti'nde birçok yükseköğretim kurumunda Türk öğrencilere Arapça öğretmek için onaylanmış kitaplardan biri olan "Silsiletü’l-Lisân" kitabında yer alan Arapça ifadelerin anlamsal değişimini ele almaktadır. Söz konusu kitap Birleşik Arap Emirlikleri'ndeki "The Mother Tongue Center" tarafından basılmış olup sürekli güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Kitap dört seviyeden oluşmaktadır: Giriş, başlangıç, orta ve ileri düzey. Bu dört seviye çeşitli dil becerilerini kapsamaktadır: Okuma, yazma, dinleme ve konuşma. Bölümleri farklı dilbilimsel araştırmalara ayrılmıştır: Fonem, morfoloji, gramer, sözlük ve belagat. Her seviye iki ders kitabından oluşmaktadır. Giriş alıştırma kitabına ek olarak toplam sekiz kitap içermektedir. Bu çalışmanın önemi, Arap dili öğretmenlerinin, özellikle de öğrencisi Türk olan öğretmenlerin, tarih boyunca Arapça ifadeleri etkileyen “anlamsal gelişim„ kısmına ya da bu ifadelerin Türkçeye aktarılmalarında, “Silsiletü’l-Lisân” kitabı özelinde dikkatleri çekmesidir. Öğretmen, Türk öğrencinin dikkatini bu konulara çekerek Arapça metinlerin çeşitli tarihsel aşamalarının anlaşılmasını dolayısıyla Arapça’yı öğrenmesini kolaylaştıracaktır. Ayrıca Arapça öğrenen Türk öğrencinin kelimelerin anlamsal gelişiminden kaynaklanan yanlış anlamalara düşmesini de engelleyecektir. Bu çalışma, " Silsiletu’l-Lisân " kitabında yer alan Arapça ifadelerin anlamsal gelişimini teorik ve pratik olmak üzere iki başlık üzerinden ele almaktadır. Bu bağlamda karşımıza iki temel soru çıkmaktadır. Birincisi: Anlamsal değişme, sebepleri ve metotları nelerdir? İkincisi: Anlambilimsel gelişim açısından “Silsiletu’l-Lisân” kitabında geçen Arapça kelimeler nedir ve Türkçe’ye aktarımı nasıldır? Bu iki sorunun cevabı, çalışmanın iki konuya bölünmesini gerektirmektedir: Birincisi anlamsal değişme kısmı, ikincisi ise nedenleri-örüntüleri ile ilgili olan teorik kısmıdır. Teorik açıdan; anlamsal gelişim, nedenleri ve kalıpları tümdengelim yöntemi kullanılarak ele alınmıştır. Pratik açıdan ise, "Silsiletu'l-Lisân" kitabında anlamı değişen ve gelişen tüm ifadeler için tümevarım yöntemi kullanılmaktadır. Bu kısım da iki farklı kategoriye ayrılmıştır: Birincisi, "Silsiletu'l-Lisân" kitabında geçen Arapça kelimelerin kendi içinde anlamsal değişimi; ikincisi ise Türkçe’ye intikal eden Arapça kelimelerin anlamsal değişimidir. Bütün tümevarım ve toplama süreci boyunca çalışma, kelimelerin sınırlandırılması ve sayılması açısından belirli standartlara ve yaklaşımlara dayanmaktadır. Çünkü Arapça iştikakî bir dildir. İsmin delaletini bilmek, fiilinde anlamını bilmeyi kolaylaştırmaktadır. Nitekim Arapça’dan Türkçe’ye geçişler daha çok isimler yoluyla olmuştur. Bu bağlamda çalışma, belağî ya da kelimelerin özel kullanımındaki anlamlarına delalet etmenin aksine Türkçe’de çağdaş ve sözlük anlamına işaret etmesine dayanmaktadır. Çalışmada tümevarım yöntemi kullanılarak anlamsal değişmenin, kelimelerin hayatındaki sürecin özü olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bunun nedenleri arasında dilsel, sosyolojik, kültürel, psikolojik, ansiklopedik ve medeniyetle ilgili farklılıklar yer almaktadır. Aynı şekilde, kelimelerin anlam bilimsel değişiminde daralma, genişleme ve çeşitli retorik yöntemler gibi birçok unsurlar da yer almaktadır. Çalışma, "Silsiletu’l-Lisân" daki anlam bilimsel gelişmeden etkilenen 180 Arapça kelime ile sınırlandırılmıştır. Bu 182 kelimenin 140’ının anlamı Arapça içinde değişirken, 42 kelimenin anlamı ise Arapça’dan Türkçe’ye aktarılırken değişmiştir. Araştırma, klasik Arapça metinlerin anlaşılmasını kolaylaştırmak ve öğrenciyi yanlış anlamaya düşmekten kurtarmak için bu olgunun daha fazla incelenmesine ihtiyaç olduğunu da göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Arap Dili ve Belagatı, Ana Dili Arapça Olmayanlar, Silsiletü’l-Lisân, Anlambilim, Anlam Değişmesi.

Anahtar Kelimeler: