Abstract:

Türkçe ‘kargış’, Farsça+Arapça ‘bed+dua’ sözcükleri ‘kötü dilek’ anlamına gelir. Türk kültüründe önemli bir yere sahip sanatlı, özgün bir tasarıma sahip söz kalıpları olan kargış/beddualar özellikle söyleyeni derinden etkileyen mutsuzluğun, kızgınlığın, üzüntünün dışa vurumudur. Bu çalışmada Türkiye Türkçesi ağızlarında sıkça rastladığımız, bir kargış/beddua eki olarak kullanılan {-AsIcA} ve bu ek ile yapılan kargış/beddualar üzerinde durulmuştur. Diğer kargış/beddualar gibi {-AsIcA}’lı kargış/beddualar da âşıkların şiirlerinde, mani, türkü ve ağıtlarda sık sık yer bulmuştur. Gerçekte {-AsIcA} ekli kargış/beddualar yöreseldir, sözlü dilde/ağızlarda yaşar. Makalede, bu şekilde tespit edilen malzeme mahiyetine göre sınıflandırılmıştır. Ölüm dileyen kargış/beddualar maddesinde “boyu devrilesice”, “sırtı teneşire gelesice”, “yerlere giresice”, “evinde baykuşlar ötesice” gibi dilimizin zengin ve güçlü anlatım zenginliğini ortaya koyan örnekler sıralanmıştır. Yazıda, kargış/beddua söylemede kullanılan {-AsIcA}’nın alkış/dualarda geçen kullanımlarına da değinilmiştir. “ruhu şad olasıca”, “nurda yatasıca” gibi. Ancak alkış/dua özelliği taşıyan bu örneklerde dahi bir serzeniş sezildiği aşikardır. Bunun sebebi {-AsIcA} ekidir. {-AsIcA}, istek işlevli bir sıfat-fiil eki olan {-AsI}’nın {+cA} eşitlik ekiyle genişletilmiş biçimidir. Bu yönüyle {-AsIcA}, yapıca bir zarf-fiil görünümündedir. Ancak özellikle {+cA} eşitlik eki işlevinin etkisiyle kargış/beddualarda sıfat tamlamasının sıfat kısmını oluşturmakta, sıfat-fiil görevinde kullanılmaktadır.“kör olasıca gelin” “ciğeri yapışasıca (adam)”, “eri yitesice (kız/kadın)” örneklerindeki gibi. O hâlde {-AsIcA} birleşik bir sıfat-fiil eki olarak düşünülmelidir. Çalışmada ekin kargış/beddualara hayat verdiği, onlarla anılageldiği göz önünde tutularak {-AsIcA} için kargış/beddua eki adlandırmasının yapılması önerilmiştir.

Keywords: