Özet:

Osmanlı tarım(toprak) sistemi, tımar rejimine dayanırdı. Tımar sisteminin esası; devlet mülkiyeti(rakabe) altındaki toprakların, yine birer devlet memuru olan sipahilerin gözetiminde, kullanım(intifa) hakkına sahip köylüler tarafından işletilmesiydi. 18.yüzyılda İstanbul tarım sisteminde yaşanan hukuki ve ekonomik sorunları belirleme amacındaki bu çalışma, 1743-1750 yılları arasındaki döneme ait İstanbul Ahkam Defterleri’nin tasnifine yöneliktir. Ahkam defterlerinde yer alan kayıtlardaki hükümleri tasnif edebilmek için; (a)defter numaraları, (b)başvuru yerleri, (c)ihtilaf konuları, (d)ihtilafın taraflarının sosyal konumları, (e)ihtilafın taraflarının dinleri ve (f)başvuru yılları, temel analiz değişkenleri olarak seçildi. Her bir hüküm, bu sistematiğe göre -öncelikle kendi içlerinde ve daha sonra da genel analize tabi tutularak- incelendi. İstanbul Ahkam Defterleri Kayıtları’nda, Ocak 1743 - Kasım 1750 yılları arasındaki dönemde, tarımsal sistemle ilgili olarak 284 tane hüküm tespit edildi. Bu hükümlerin analizi sonucunda, en fazla kararın, 2 numaralı defterde (%57,4) alındığı görüldü. İstanbul tarımsal sisteminde yaşanan sorunların, yoğunluklu olarak “miri, tımar ve mülk toprak ihtilafları” (%45,4) ve “vergiler” (%34,2) konularıyla ilgili oldukları belirlenmiştir. Bununla birlikte en fazla tarımsal sorun, Üsküdar (%52,3) bölgesinde yaşanmıştır. Yine, Suriçi kazasında sıklıkla “reayanın başka şehir, köy vb. yerlere göçü” (%84,2), Galata ile Üsküdar kazalarında “tımar, mülk, çiftlik, tarla ve arazilere müdahale” (sırasıyla %40,9 ve %22,1) ve Haslar kazasında yoğunlukla “mera, yaylak, kışlak, otlak vb. yerlere müdahale” (%23,6) konularına ilişkin sorunlar yaşanmıştır. 18.yüzyılda İstanbul’daki tarımsal sorunlar, çoğunlukla yönetilenler(reaya) arasında yaşanmıştır. Şöyle ki, verilen hükümlerin, %75,7’sinde her iki taraf da yönetilen zümreden oluşurken, %12’si yönetilen ile yöneten arasında, %10,6’sı yöneten ile yönetilen arasında ve sadece %1,8’i iki yöneten arasında yaşanmıştır. Hem müracaat eden ve hem de şikayet edilen taraflar, çoğunlukla köyde yaşayan Müslüman yönetilen reayadan oluşmuştur. İncelenen dönemdeki tarımsal sorunların %%66,9’unun, 1743-1746 yılları arasındaki dönemde yaşandığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: