Özet:

18.yüzyılda İstanbul’daki vakıf sistemini değerlendirme amacındaki bu çalışma, 1750-1762 yılları arasındaki döneme ait İstanbul Ahkâm Defterleri’nin tasnifine yöneliktir. Ahkâm Defterleri’nde yer alan kayıtlardaki hükümleri tasnif edebilmek için; (a) defter numaraları, (b) başvuru yerleri, (c) ihtilaf konuları, (d) ihtilafın taraflarının sosyal konumları, (e) ihtilafın taraflarının dinleri ve (f) başvuru yılları, temel analiz değişkenleri olarak seçildi. Her bir hüküm, bu sistematiğe göre -öncelikle kendi içlerinde ve daha sonra da genel analize tabi tutularak- incelendi. İstanbul Ahkâm Defterleri Kayıtları’nda, Ocak 1750-Aralık 1762 tarihleri arasındaki dönemde, ticaret ile ilgili olarak 192 tane hüküm tespit edildi. 3-6 arasında yer alan ilgili Ahkâm Defteri’ndeki bu hükümlerden, en fazla kaydın 3 numaralı defterde (%29,7) yer aldığı görüldü. İstanbul’daki vakıf sistemde yaşanan sorunların, yoğunluklu olarak “vakfın gelirleri ve muhasebesi” (%62), “vakıf yerinin tasarrufu, intikali ve istibdali” (%60,4) ve “vakıf yerinin kiralanması, kiralanma usulleri ve kiracılık” (%45,8) konularıyla ilgili oldukları belirlendi. Bununla birlikte vakıflarla ilgili en fazla sorunun, Suriçi (%64,1) bölgesinde oluştuğu görüldü. Yine, Suriçi ile Üsküdar bölgelerinde genellikle “istibdal” (sırasıyla 95 ve 10 karar) ve Haslar ile Galata bölgelerinde yoğunlukla “vakfın yerine müdahale, yeri zaptetme veya işgal etme” (sırasıyla 13 ve 4 karar) konularına ilişkin sorunların yaşandığı tespit edildi. 18.yüzyılda İstanbul vakıf sistemindeki sorunların, çoğunlukla yönetilenler (reaya) arasında yaşandığı (%92,2) görüldü. Hem müracaat eden ve hem de şikayet edilen taraflar, çoğunlukla şehir merkezinde yaşayan Müslüman yönetilen reayadan müteşekkildi. İncelenen dönemdeki sorunların %54,2’sinin, 1758-1762 yılları arasındaki dönemde yaşandığı belirlendi

Anahtar Kelimeler: