Özet:

Bu makale edebî esere yöneltilmiş sosyolojik bir dikkattir. Deneyimini Jön Türk romanı üzerinden gerçekleştirir. Jön Türk, Ahmet Mithat Efendi’nin 1908’de tefrika edilen 1910 yılında da kitaplaştırılan romanıdır. Yazarının son eseri olan bu roman, adından dolayı siyasal bir gönderme taşır. Politikadan olabildiği kadar uzak durmaya çalışan Mithat Efendi, Meşrutiyet’in getirdiği hava içinde yazarak yayımladığı bu romanıyla devrine bağlanmak istemiştir. Gerçekten de eser bir tarafıyla Meşrutiyet öncesinde süren istibdadı tenkit eder. Ancak Jön Türk’ün asıl meselesi bu değildir. Çünkü Mithat Efendi yazdıklarıyla devrine her zaman politikanın üzerinde kalıcı mesajlar vermek ister. Jön Türk, yazarının yeni bir dönemin başında devrinin insanına yönelttiği uyarılarını taşır. Mithat Efendi, Meşrutiyetin yeniden ilanının oluşturduğu hürriyet havası ve başıboşluktan endişeye kapılmış ve dönemin kavramları üzerinde zihin yormuş olmalıdır. Nihayet bu yeni devri yönlendirmeyi, en azından uyarılarını yapmayı kendisi için vazife sayar. Çünkü yazarın Jön Türk’teki ilgisi, kişisel hürriyetler içinde değerlendirilen konuları bir kez daha tartışmaya açmaktır. Konusu bireysel olmakla birlikte bir tarafıyla toplumsal bir konu olan evlilik anlayışlarıdır. Fakat ‘nasıl bir kadınla evlenilmeli?’ sorusu dikkatleri kadın eğitimi konusuna çeker. Böylece roman toplumun ve yazarın uzun yıllar boyunca üzerinde durduğu meseleye dönmüş olur. Mithat Efendi, bir modernleşme girişimi olarak başlatılan eğitimin kadınları da içine alarak genişlemesi karşısında endişelenmektedir. Özellikle eğitilen kadınların Avrupa’daki Feministlerden etkilenmeleri ihtimali onu korkutur. Çünkü kadın eğitiminin toplumu dönüştürme konusundaki etkisinin fark etmiştir. Kadınların toplumun değerleriyle çelişmeyen bir eğitim alması gerektiğini söylemeye çalışır. İslam’ın kadınlara gerekli hakları verdiğine inanan yazar, değişmenin bu kurallar içinde olmasını tavsiye eder. Osmanlı kadınları biraz okuyup yazabilmeli, biraz Fransızca bilmeli, ancak daha çok evini idare edebilecek çocukları iyi yetiştirecek bilginin sahibi olmalıdır. Bu erkek egemen bir anlayışın savunmasıdır. Kadınlara sınırlarını yine erkeklerin belirlediği bir hak, özgürlük ve bilgi alanı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: