Özet:

Osmanlı Devleti’nde şehirler; merkezî gücün, otoritenin ve hâkimiyetin varlığını temsil eden idarî birimlerdi. Nüfuz bölgeleri dâhilinde çeşitli faaliyet ve hizmetleri kendinde toplar ve alt birimleriyle birlikte idarî ve mülkî bakımından bir bütün teşkil ederlerdi. Şehrin gelişmesi, bünyesinde barındırdığı mahallelerin fizikî ve ekonomik gelişimine bağlıydı. Mahalleye merkezli bu yapı, Osmanlı şehircilik anlayışının temelini oluşturmaktaydı. Başta Bursa, Edirne ve İstanbul olmak üzere Anadolu şehirlerinde bu yapıyı görmek mümkündü. Özellikle Bursa, fetihten sonraki iki asırlık dönemde hızla büyüyerek şehirleşmenin güzel bir örneğini sergilemiş; şehirdeki atıl araziler kullanılır hâle getirilmiş, ortak yerleşim alanı olarak Türk boylarına tahsis edilmiş, yeni yeni mahalleler oluşturulmuş; mahalle sayısı artırılmıştır. Bu fizikî gelişmenin yanında yeni kurulan mahallelere Türkçe adlar verilirken eski mahallelerin adları da Türkçeleştirilmiştir. Yeni bir kimlik kazanan mahallelerle şehir, bir tarih ve kültür merkezi olmuştur. Bursa’nın yerlileştirilmesinde bir mahallenin oluşumu kadar ona verilen ad da önemlidir. Çünkü yer adları, bir milletin yerleşme (iskân) tarihi için yaşayan belgelerdir. Mahalle adları üzerinde yapılacak çalışmalar, sosyoloji ve antropoloji gibi çeşitli sosyal bilimlerin yanı sıra dil bilimine de katkıda bulunacaktır. Yer adlarının tespiti, o yerin sakinleri hakkında bilgi vermekle birlikte bu adların fonetik ve morfolojik açıdan incelenmesi dil tarihine ışık tutacaktır. Bu çalışmada, Bursa vefeyât-nâmeleri arasında şehir monografisi özelliği taşıyan Gazzizâde Abdüllatif Efendi’nin Hulâsatü’l-Vefeyât adlı eserindeki mahalle adları incelenmiştir. İnceleme, Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi 2257 numarada kayıtlı müellif nüshası üzerinde yapılmıştır. Önce Bursa’nın mahalleleri hakkında bilgi verilmiş, sonra eserdeki mahalle adları tespit edilmiş, bunlar fizikî ve beşerî özelliklerine göre sınıflandırılmış sonra da tablo şeklinde sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: