Özet:

Türkçenin tarihî ve modern alanlarındaki dil incelemelerinde söz varlığı üzerinde yapılan çalışmalar önemli bir yere sahiptir. Dillerin söz varlığı barındırdığı kelimelerle ölçülür. Türk dilinin genel söz varlığının tespitinde tarihî sözlükler büyük öneme sahiptir. Divanü Lûgati’t-Türk, Türk dilinin en önemli yadigârlarındandır. Türk dilinin tarihsel gelişimi ve söz varlığı açısından da zengin bir kaynak durumundadır. Bizim bu makalemizde, Türk dilinin bilinen en eski ve köklü sözlüğü olarak kabul edilen Kâşgarlı Mahmud’un Divanü Lûgati’t-Türk adlı eserindeki sözcüklerin, astronomi kavramlarını karşılamadaki yeterliliğini göstermeyi amaçlamaktadır. Divanü Lûgati’t-Türk’te astronomi bilimiyle ilgili tespitler ve kullanılan kavramlar, doğu medeniyetinin bu alanda yakalamış olduğu düzeyi ve Türkçenin daha o dönemlerde ne kadar gelişmiş bir dil olduğunu göstermesi açısından çok önemlidir. Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lûgati’t-Türk adlı eserinde astronomi hakkında önemli bilgiler verir. Dolayısıyla, bu makalede, Divanü Lûgati’t-Türk’e göre 11. asır Türk dilinde astronominin belirtileri ele alınacaktır. Divanü Lûgati’t-Türk dikkatle incelendikten sonra, güneş ve ay, gün ve gece ve yaz ve kış Türk halkı için birbirine zıt pozisyonları, olduğu gözlenmiştir. Güneş, gün ve yaz Türkçe için ana zaman kavramını oluştururken, ay, gece ve kış karanlık, kötülük ve felâketi temsil etmiştir. Bilindiği üzere çağdaş Türk dillerindeki bazı sözcükler Eski Türkçe ile koşutluk gösterir. Bu nedenle, Divanü Lûgati’t-Türk’ün söz varlığında astronomiye ait sözcüklerin çözümlenmesi için tarihî ve çağdaş Türk lehçelerine de başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler: