Özet:

Osmanlı Vilayet tahrirleri yeni fethedilen yerlerin ya da sayımı yapılmak istenen sancakların illerin arazi varlıklarının ve vergi kaynaklarının ayrıntılı olarak kaydedildiği tarihi belgelerdir İstanbul Başkanlık Arşivi ve Ankara Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü’nde saklanan bu il sayım defterleri miri arazinin has zeamet ve timar şeklinde örgütlenmiş dirlik dağılımlarını kontrol etmek ve özellikle tarımsal faaliyetlerden doğan vergi gelirlerini saptamak amacıyla hazırlanmıştır Tahrir yapmak için önce sayım bölgelerine tahrir emini ve katibi gönderilir; bunlar da kadıyı sipahileri timar yöneticileri ve köylüleri biraraya getirerek sayım işlemine başlarlardı Tahrir sonucu elde edilen bilgiler daha sonra mufassal ve icmal defterleri adı altında iki ayrı defterde toplanırdı Bunlardan mufassal defterlerine temel kaynaklar vergi gelirleri kaydedilir icmal defterine ise bu kaynakların sipahi ve zaim zeamet yöneticileri arasında nasıl payedileceği belirtilirdi Osmanlı dönemine ait ilk tahrir defteri 1396 tarihlidir Ancak tahrirlerin yoğun bir biçimde yapılması 16 yüzylla rastlamaktadır Osmanlıların 16 yüzyılda geliştirdikleri Vilayet tahrirleri miri arazi sisteminin bozulması nedeniyle III Murat döneminden 1574 1595 sonra terk edilmiştir Osmanlı İmparatorluğunun yükselme döneminde sayım işlemlerinin 30 40 yıl gibi uzun aralıklarla yeniden yapıldığı söylenebilir Nitekim 16 yüzyılda Adana iline ait üç tahrir mufassal defterinden ilki 1519 ikincisi 1547 ve sonuncusu da 1572 tarihinde yapılmıştır Yukarıda sözü edilen defterlerden özellikle 1572 tarihli mufassal defteri vergi ve nüfus defteri ayrıntılı bir biçimde incelenmiş ve araştırma sonuçları yayınlanmıştır Bu çalışmada 1572 tarihli defterdeki kayıtlardan yararlanılarak Adana ilinin 16 yüzyıldaki sosyo ekonomik yapısına ilişkin açıklamalar yapılacaktır

Anahtar Kelimeler: