Özet:

HADİS METİNLERİNİN ANLAŞILMA VE YORUMLANMASINDA BELAGATIN ROLÜ Doç. Dr. Ramazan KAZAN Yeryüzü dillerinin tamamında hakikatle beraber mecaz kullanımlar bulunduğu bir gerçektir. Sözün ne zaman hakikat, ne zaman mecaz manasında kullanıldığını tespit etmek ise her zaman kolay olmayabilmektedir. İşte bu noktada Arapçada başta Kur’ân-ı Kerim’i anlama çabaları çerçevesinde tefsir ve kelam âlimleri arasında Belagat ilmi usûl ve üslupları doğmaya, gelişmeye başlamıştır. İlk dönemde konu sadece hakikat ve mecaz kavramlarıyla ele alınırken, zamanla mecaz kavramından hareketle aralarındaki alaka dolayısıyla yeni yeni üslûplar ve terimler ortaya çıkmıştır. Dilin doğasında var olan mecazî kullanımlar başta Kur’ân-ı Kerim olmak üzere, Hadis metinlerinde de söz konusudur. Şayet sözün bağlamı, yeri, zamanı, hangi maksatla kullanıldığı, ihtiva ettiği üslûbu ve din dilinin muhteviyatı bilinmezse, muradın/kastedilenin dışında başka bir şekilde anlaşılabilir veya yorumlanabilir. Özellikle bu durum, dinin ikinci kaynağı durumunda olan hadislerde söz konusu olursa, ya garip anlamlar ortaya çıkabilmekte veya hadis ret bile edilebilmektedir. Başta teşbihler, istiareler, kinayeler, mecazî aklî ve mürseller hatta istifham edatlarının başka anlamı ifade etmeleri hadis metinlerinin anlaşılma ve yorumlanmasında oldukça önemlidir. Bu bağlamda lafızların manası ve onların ifade edilmesindeki maksadın bilinebilmesi, bir takım kriterlerin yanında, edebî üslûp çeşitlerinden hangisinin kullanıldığını tespit etmekle mümkündür. Dolayısıyla anlam-murad ilişkisini tespit etmede belagat ilminin önemi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Humma (sıtma) hastalığı cehennem ateşindendir(Buhari, Savm,16), Evim ile minberim arası cennet bahçelerinden bir bahçedir(Buhari, Rikak, 53), kadınlar hakkında tavsiyeme uyunuz. Zira kadın kaburga kemiğinden yaratılmıştır(Buhari, Enbiya, 1; Müslim, Radâ, 59), Gece yolculuğuna önem veriniz. Zira yeryüzü, geceleyin dürülür.(Ebû Dâvud, Cihâd, 57), “…bizden değildir” şeklinde biten pek çok hadisin anlaşılması ve yorumlanması ancak “sözün fesahatle beraber muktezayı hale/yerinde, yeterince adamına göre uygun bir şekilde olmasını” esas alan, belagat ilminin yardımıyla mümkün olacağını ifade edebiliriz. Bu bildiride, özellikle anlaşılması ve yorumlanması edebi üslûplarının bilinmesiyle mümkün olan örnek hadis metinleri, edebî özelliklerinden hareketle uygulamalı olarak ele alınıp incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: