Özet:

Kur’an’da Hadîd Sûresi’nin 25. âyetinde “enzelnâ el-hadîd” ifadesi geçmektedir. Bu ifade literal anlamda “demiri biz indirdik” şeklinde tercüme edilmektedir. Bu araştırmanın amacı “inzal = indirme” ifadesinin kastedilen anlamını tespit etmek, özellikle son asırlarda astrofizik biliminin ortaya koyduğu demirin önce yıldız çekirdeklerinde üretildiği, Güneş, Arz ve gezegenler inşaa edilirken diğer elementler ile birlikte yıldızlar arası ortamdan Güneş sistemine getirildiği, sonra ilkel Arz’ın bünyesindeki demirin ayrışma olayı ile Arz çekirdeğine indirildiği, daha sonra demirin düşen göktaşları vasıtasıyla yerkabuğuna tekrar yerleştirildiği, ayrıca rüzgârın çöl tozlarıyla gökyüzüne çıkardığı demirin yağmurla tekrar yeryüzüne indirilmesi anlamlarına işaret edip etmediğini ortaya koymaktır. Belâgatın bir dalı olan beyân ilmine göre sözcükler konuldukları anlamda kullanılırsa buna hakikat konuldukları anlamda kullanılmalarına bir mani olması sebebiyle başka bir anlamda kullanılırsa buna mecaz konuldukları anlamda kullanılmasına bir mani olmamakla birlikte yine de başka bir anlamda kullanılırsa buna da kinaye denilmektedir. Mecazî kullanımlarda hakikat anlamını kastetmek mümkün olmaz. Kinayelerde ise asıl kastedilen anlamın yanı sıra az da olsa hakikat anlamını da kastetmek mümkündür. Kinayede her iki anlam birbirine zıt olmadığı gibi aralarında bir alaka da vardır. Zira kinayede aslen kastedilen anlam sözün hakikat anlamının lâzımı (gereği) olan bir mânadır. Müfessirler “inzal” anlamı konusunda genellikle iki görüşe yer vermişlerdir. Birinci görüş İbn Abbas’tan gelen bir rivayete dayanmaktadır. Hadis usûlü kriterlerine göre bir hayli zayıf olan bu rivayete göre Hz. Âdem yeryüzüne inerken örs, kerpeten ve çekiç gibi demirden yapılmış bazı aletlerle birlikte inmiştir. Bazı müfessirler âyetin bu mânaya delâlet edebileceğini belirtmişlerdir. Ancak âyetin anlamı genel olduğundan zayıf bir rivayetle onu dar bir anlama tahsis etmemin mümkün olamayacağı anlaşılmaktadır. İkinci görüşe göre “inzal”, “Allah’ın demiri insanlar bir nimet olarak vermesi” anlamına gelir. Nüzul döneminde demirin yerden çıktığı dikkate alınarak “inzal” kavramıyla demirin gökten indirilmesinin kastedilmiş olamayacağını dikkate alan müfessirlerin kahir ekseriyeti bu tabirin mecaz anlamında kullanılması gereği üzerinde durmuşlardır ve bu kavramı “Allah’ın demiri nimet olarak vermesi” şeklinde anlamışlardır. Son asır İslâm âlimlerinden Bediüzzaman Said Nursi’nin görüşü de bu yöndedir. Bu görüşte olanlar âyetin siyak-sibakına, Kur’an’da başka yerlerde geçen “inzal” kavramının hangi anlama geldiğine ve nüzul döneminde demirin yerden çıkarıldığı şeklindeki halk bilgisine dikkat etmişlerdir. Son asırlarda astrofizik alanında yapılan araştırmalara göre demir ile ilgili dört farklı tarzda (Yıldızlardan Arz dâhil güneş sistemine, Arz bünyesinden çekirdeğe, Meteor ve metoritler ile yer kabuğuna, atmosferde yağmurlar ile yeryüzüne) indiği tespit edilmiştir. Günümüzdeki bazı araştırmacılara göre “inzal” kavramıyla astrofizik ilminin ortaya koyduğu gibi demirin zikredilen yollarla hakikaten gökten inmesi kastedilmiştir. Astronomik ve jeolojik anlamda demirin yeryüzüne inmesi bir gerçek olup “inzal” kavramının anlamıyla da uyuşuyor olsa bile, Kur’an’ın nazil olduğu dönemde Araplar bu gerçekliği bilmedikleri için âyetin böyle bir anlama delâlet etmesi mümkün görülmemiştir. Çünkü Kur’an’ın ilk muhatapları onlardır ve Yüce Allah onların anlayışlarına göre onlara hitap etmektedir. Bununla birlikte beyan ilminin kuralları dikkate alındığında kısmen de olsa âyetin bu anlama da işaret edebileceği anlaşılmaktadır. Bunun yolu “inzal” kavramını tamamen mecaz anlamında değil, kinaye anlamında ele almaktır. Mecaz bir sözün aynı zamanda hakikat anlamında da kullanılmasını mümkün kılmaz iken, kinayede bunun mümkün olduğu görülmektedir. Mecazda olduğu gibi kinaye de kastedilen anlam, hakikat anlamının dışındaki bir mâna olmakla birlikte kinayede bu mâna aynı sözün bir derece hakikat anlamında kullanılmasına engel teşkil etmez. Bu sebeple makalede, âyette geçen “inzal” kavramının ağırlıklı anlamının “nimet olarak verme” olduğu üzerinde durulmakla birlikte, bu anlamın “inzal = indirme” anlamına aykırı olmadığı, hatta aralarında birbirini destekleyici bir alaka olduğu, bu yüzden bazı meal yazarlarının “enzelnâ” ifadesini “nimet olarak indirdik” şeklinde tercüme ettikleri hususuna dikkat çekilmiştir. Kinaye anlamında kullanıldığında asıl kastedilen anlam “nimet olarak verme” şeklinde olmakla birlikte astrofizik ilminde sözü edilen “gökten inme” şeklindeki hakikat anlamına işaret etmesinin mümkün olduğu hususuna da temas edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: