Özet:

Yaklaşık beş asır boyunca Osmanlı Devleti’nin hâkimiyeti altında kalan Balkanlar, Türk halk kültürünün önemli araştırma sahalarından birisidir. Orhan Gazi’nin oğlu Süleyman Paşa’nın 1354 yılında Gelibolu yarımadasını fethetmesiyle beraber Osmanlı Devleti’nin Balkan coğrafyasında hâkimiyeti ve devamında fetihleri başlamıştır. Osmanlı Devleti’nde Balkanlar, Rumeli eyaleti olarak adlandırılmaktadır. Balkanlar, Türkiye’nin bir kısmıyla beraber Bulgaristan, Yunanistan, Hırvatistan, Sırbistan, Bosna Hersek, Makedonya, Arnavutluk, Romanya, Karadağ ve Kosova’yı içine alan önemli bir geçiş güzergâhı ve yerleşim alanıdır. Osmanlı Devleti hâkimiyeti boyunca Balkanlar’ı hemen hemen her alanda etkilemiştir. Fetih sürecinden sonra bölgeye yerleşen Türkler ve Balkan halkları arasında çeşitli etkileşimlerle beraber ortak bir Türk halk kültürü ortaya çıkmıştır. Bu kültürün önemli motiflerinden biri de Alp-Gazi tipinin yansımalarından biri olan “kesik baş” motifidir. Anadolu ve Balkanlar Türk folklorunda “kesik baş” motifini çeşitli türlerde görmek mümkündür. Anadolu’nun ve Balkanlar’ın Türkleştirilmesi ve İslam’ın yayılması amacıyla bölgeye hareket eden alp-erenlerin, savaş esnasında başlarının düşman tarafından kesildiği, başlarını ellerine alıp savaşa devam ettikleri rivayet edilmektedir. Anadolu ve Balkanlar’ın hemen hemen her alanında kesik başlı türbeye rivayetlerde rastlamak mümkündür. Bu çalışmada Anadolu ve Balkan coğrafyasında kesik baş motifine sahip olan evliya ve yatırlar tespit edilmiş, bu evliyaların efsane ve rivayetleri aktarılmıştır. Çalışma alanını Adana, Niğde, Ankara, Hatay, Erzurum, Isparta, Sinop, Elazığ, Konya, Kars, Muğla, Gümülcine (Yunanistan), Mitroviça (Kosova), Prizren (Kosova), İskaça (Romanya) , Adakale (Romanya), Şumnu (Bulgaristan) ve Manastır (Makedonya) şehirlerinde tespit edilen türbeler oluşturmaktadır. Çalışma, literatür taraması ve saha çalışması ile elde edilen bulguların aktarılması olarak sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler: