Özet:

ÖzYazınsal metinler dilin estetik ve çok anlamlı kullanımını örneklendiren, biçemsel ve içeriksel yapılarının çözümleme gerektirdiği metinlerdir. Bu çözümleme sırasında yazarın biçemsel özellikleri metnin anlamlandırılmasına önemli katkılar sağlar. Yazınsal metin yazarı, okuyucusu ile iletişim sağlamak için zihinsel tasarımlarını somutlaştırırken dilin bütün olanaklarından yararlanır, kendini en iyi şekilde ifade etmeye çalışır. Özellikle öykü, şiir gibi dil ekonomisi gerektiren türlerde, sözcüklerin gücünden, temel anlamlarının yanı sıra yan anlamlarından, değişmeceli dilden, simgesel ifadelerden, imgelerden, örtük anlatımlardan yararlanır. Sözcük, sözcük öbeği, tümce gibi dilsel yapıları farklı şekillerde kullanarak kendine özgü dil kullanım biçimleri geliştirir. Yazar, dilin bu farklı kullanım olanaklarıyla az sözcük içine çok şey sığdırma ilkesinden hareketle duygu, düşünce ve deneyimlerini okuruna aktarırken özgün bir metin ortaya koyar. Yazarın dili kullanma biçimi onun biçemsel özelliğini ortaya koyarken bu özelliklerin çözümlenmesi metnin daha iyi anlamlandırılmasını sağlar.Metinlerin dilsel olarak düzenleniş biçimi ve tümce üstü özelliklerini belirleyen kuralları tespit etmeye çalışan biçembilim, sözbilimin devamı metindilbilimin öncülü olarak ortaya çıkar. Sözbilim, bir topluluk önünde onu inandıracak, ikna edecek şekilde etkili konuşmanın yollarını araştırırken biçembilim etkili bir yazımda dil ögelerinin kullanımını araştırmıştır. Modern dilbilim çalışmaları tümce düzeyinde gerçekleştirilirken, tümce ötesi yapıları incelemek biçembilimin çalışma alanında gerçekleştirilmiştir. Çünkü biçembilim biçemsel özellikleri inceleyebilmek için metinleri kullanmıştır. Günümüz dilbilim çalışmalarının önemli bir kısmını oluşturan metindilbilim, metin incelemelerinde biçembilimden yararlanmaktadır. Metindilbilim de metinlerin en iyi şekilde anlamlandırılmasında bir çözümleme yöntemidir. Bu yöntem uygulanırken metnin yüzey yapısında incelenmesi gereken sözcüksel ve dilbilgisel bağlaşıklık ögeleri biçemsel çözümlemeye ışık tutan dil kullanımlarıdır. Biçemsel özellikler zaten metindilbilimsel çözümlemede incelenmesi gereken özelliklerden biridir. Dolayısıyla biçembilim metindilbilimin kapsamındadır.Biçemsel özellikler, yazınsal metin ve türlerine yönelik çözümlemelerde hem anlama hem de anlatma aşamasında önemli veriler sunan ögelerdir. Metinlerin farklı biçemsel özellikler taşımasını sağlayan yapılar, sözcüksel ve dilbilgisel bağlaşıklık ögeleri, sözdizimsel ve anlamsal biçem özellikleri gibi temel başlıklarla ifade edilebilir. Çağdaş biçembilim yazarın özgün dil kullanımlarını incelerken anlam dizgelerine ve kavramsal yapılara ulaşır. Böylece hem yazarın değer yargıları, hayata bakışı ve ideolojisini hem de toplumu etkileyen düşünce akımlarını keşfetmeye çalışır. Bu bağlamda Füruzan’ın Parasız Yatılı adlı öykü kitabında yer alan Özgürlük Atları öyküsünün biçemsel özellikleri üzerine bir çözümleme gerçekleştirilecek, yazarın biçemiyle ilgili farklı dil kullanımlarının ayırdına varılarak metnin daha iyi anlamlandırılmasına çalışılacaktır Biçemsel çözümleme sırasında Leech ve Short’un biçemsel çözümleme yönteminin yanı sıra metindilbilimin olanaklarından da yararlanılacaktır.

Anahtar Kelimeler: