Özet:

Arap edebiyatında câhiliye şiiri, bu alanın araştırmacıları için her zaman birinci derecede ilgi odağı olma özelliğini korumuştur. Tarihsel geçmişi bakımından bu dönem, İslam’ın birinci yüzyılını da içine almaktadır. Çağımızda Arap edebiyatına özellikle câhiliye şiirine duyulan ilgi, bir yönüyle dinî nedenlerden, diğer bir yönüyle de millî tarih bilincinden kaynaklanmış gözükmektedir. Câhiliye Dönemi’nde Araplar şiire büyük önem vermişlerdir. Öyle ki şiir onların divanı, tarihi, kültürü ve dünya görüşü olmuştur. Câhiliye döneminde Arap Şiiri olgunluğunun zirvesine ulaşmış ve sonraki tüm dönemler için tartışılmaz bir model oluşturmuştur. Arap edebiyat eleştirmenleri eleştiri sanatına büyük katkılar sağlamış ve ciddi eserler ortaya koymuşlardır. Özellikle şiir tenkidi çalışmaları edebi tenkid ilimler arasında haklı olarak özel bir konum sağlamıştır. Bu alanda Oryantalistler de Eski Arap şiiri üzerine çok sayıda incelemeler yapmışlardır. Ancak onlar bu çalışmalarda insaf ölçülerine uymamış, Arap şiirini Avrupa edebiyatı ile kıyaslamak gibi metodik hatalara düşmüşlerdir. Bu taraflı ve objektiflikten uzak çalışmalara rağmen, bazı önyargısız yaklaşımlar da bulunmaktadır. Bunlar Arap şiirine önyargılı ve üstten bakmamasılardır. Bu insaflı çalışmalardan biri de Alman oryantalist Rinata Jacobi’ye aittir. Alman oryantalist Jacobi ve Ukraynalı oryantalist Susan Stetkevich bu alanda benzer çalışmalar yapmışlardır İki araştırmacı da eski Arap şiirinin metinlerini bütünlük içerisinde ele almışlardır. Onlar bu yöntemle oryantalizmin geleneksel yaklaşımlarını aşmış, Arap edebiyatını Arapların sosyal ve coğrafi özeliklerinin ve kültürlerinin ötesinde teknik ve edebi açılardan incelemişlerdir. Genel olarak, İslam öncesi şiir üzerine Alman oryantalistlerin diğer Avrupalı meslektaşlarına göre daha insaflı ve tarafsız olduklarını söyleyebiliriz. Jacobi, metinlerin kendilerine eşlik eden dış bağlamlara bakmadan incelemesiyle farklı bir eleştirel ufuk ve metodolojik yöntem geliştirmiştir. Jacobi bu bağlamda ‘Arap Şiirinin şekil esasları’ adlı çalışmasında yeni bir yöntem ortaya koymuş, İslam öncesi Arap şiirinin yapısal özelliklerini, bölümlere ayırarak ve bu şiirin düzenli ve birbiriyle bağlantılı olduğunu sadece beyitlere bağlı kopuk bir yapıda olmadığını ortaya koymuştur. Bu nedenle, Jacobi'nin bu çalışması, Arap şiirine olan önyargılı bakışı değiştirmiştir. Jacobi, Eski Yunan edebi zevkini ölçüt alan ve Arap Şiirini de buna göre değerlendiren geleneksel oryantalist bakışı değiştirmiş, Arap kültürünü kendi öz kaynaklarına ve kültürel yapısına göre değerlendirmiştir. Dolayısıyla o bu çalışmasıyla Arap edebiyatına oryantalistlerden farklı bir bakış açısıyla yaklaşmıştır. Jacobi'nin İslam öncesi şiirin yapısını konu alan çalışmasında yaptığı en önemli şey, metnin yapısını ve biçimini arayan varsayımsal bir soruyu cevaplamaya çalışmasıdır. Onun araştırdığı temel soru şudur: İslam öncesi şiirin yapısı neydi? Jacobi bu soruyu cevaplamak için şiirleri üslup açısından incelemiştir. Ayrıca metni analiz edip onun yapısını, dilini, üslubunu ve iç ilişkilerini değerlendirmiştir. Jacobi Arap şiirinin ayrıntılı yapılarını inceledikten sonra Arap şiirinin tasvir temelli olduğunu, gazelden methiyeye geçişini göstermiştir. Jacobi'nin bu iddiaları daha önceleri İbn Sellam ve İbn Kuteybe gibi eleştirmenler tarafından dile getirilmiştir. Ancak Jacobi’nin oryantalist bakışı değiştirmesi ve ciddi, objektif bir çalışma takdim etmesi onun çalışmasının önemini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler: