Abstract:

Anlamı kuvvetlendirmek ve zenginleştirmek, söyleyişe ahenk katmak, iki kelimeyle bir kavramı anlatmak amacıyla başvurulan ikilemeler, kelimelerin tekrar edilmesi veya anlamca aynı, sesleri birbirine benzeyen kelimelerin tekrarıyla oluşan birimlerdir. Her yazı dilinde olduğu gibi farklı ağızlarda da ayrı bir mantık, karakter ve şahsiyet söz konusudur ki bu farklılıklar ağızları birbirinden ayıran faktörlerin başında gelmektedir. “Mahallî kelimeler” dediğimiz kullanımlarla oluşturulan “ikileme”, “üçleme” veya “dörtlemelere” de ağızlarda sıkça rastlanılmaktadır. İkilemeleri belli kelime türleri ve kurallarıyla sınırlamak da mümkün değildir. Elazığ ve yöresi ağızlarında da dikkat çekici bazı ikilemeler yer almaktadır. Bu çalışmada, Elazığ ve yöresi ağızlarında kullanılan “çağa çoluk davar doluk” ikilemesi üzerinde durulmuştur. Çeşitli kaynaklardan faydalanılarak, ikilemede yer alan kelimelerin anlamları belirtilmiştir. İkilemenin şekil özelliğine dikkat edersek, ikilemeyi oluşturan kelimeler -yazı dilinde kullanımından farklı olarak- yer değiştirmiştir diyebiliriz. Çünkü ikilemenin gerek yazı dilinde, gerek ağızlarda olsun kullanımı “çoluk çocuk (çağa)” şeklindedir. Burada geçen “çağa” kelimesi “çağa, bebek”, “çolug” ‘ev halkı, aile’ anlamlarına gelir. “Davar” kelimesi sözlüklerde “1.koyun ve keçiye verilen ortak ad. 2.koyun veya keçi sürüsü” olarak geçer. “Davar doluk” ikilemesi bir “dörtleme”nin içerisinde ikinci öge durumunda olduğu için buradaki değişim de “çoluk” kelimesine uygun olarak gerçekleşecektir. Elazığ yöresi ağızlarındaki bu söyleyiş, genellikle uzun süredir birbirlerini görmeyen kişilerin ya da gurbetteki insanların, birbirlerinden veya başka kişilerden haber almak için kalıplaşmış olarak kullandıkları bir ifadedir.

Keywords: