Abstract:

Köktürkçe ve Eski Uygur Türkçesi dönemlerinde /s/ ve /ş/ ünsüzlerinin ses değeri tam olarak bilinememektedir. Köktürk ve Eski Uygur Türkçesi devri eserlerinde bu iki harfin birbiri yerine kullanıldığı görülmektedir. Bu durum eski Türk yazıtlarından itibaren tanıklanan kisi ‘zevce’ ve kişi ‘insan’ sözcüklerinin birbirleriyle karıştırılmasına yol açmaktadır. Bu sözcüklerin iki ayrı sözcük mü, yoksa çok anlamlı tek bir sözcük mü olduğu tartışılagelmiştir. Sözcüklerin etimolojilerinin bilinememesi de bunun tespitini zorlaştırmaktadır. Etimolojik sözlüklerde de bu konuyla ilgili bir birlik olmadığı görülmektedir. Sözcükler, kimi sözlüklerde aynı madde başında gösterilirken kimi sözlüklerde ise iki ayrı madde başında ele alınmıştır. Kişi ‘insan’ sözcüğü Türkçenin tarihî ve çağdaş dönemlerinde tanıklanmaktadır. Sözcük, Azerbaycan Türkçesi, Türkmence, Özbekçe, Yeni Uygur Türkçesi, Kırgızca, Kumukça, Karaçay-Balkarca ve Karaimcede aynı zamanda anlam daralmasına uğramış şekilde ‘erkek koca’ anlamlarında da kullanılmaktadır. Kisi ‘zevce’ sözcüğü ise Dîvânu Lugâti’t-Türk’te ve Kutadgu Bilig’in Arap harfli nüshalarında geçmektedir. Arap alfabeli metinlerde /s/ ve /ş/ ünsüzleri farklı iki harfle gösterildiği için kisi sözcüğü bu eserlerde açıkça görülmektedir. Sözcüğe Karahanlı Türkçesi devrinden sonra Türkçenin tarihî devirlerinde rastlanmamıştır. Çalışmada çağdaş Türk dilleri sözlükleri de taranmış ve sözcüğün çağdaş Türk dillerinden Halaççada geçtiği tespit edilmiştir. Türklerin tarih boyunca kullandıkları alfabelerde kisi sözcüğünün yazımı araştırılmıştır. Ayrıca toplum dilbilimi açısından kişi sözcüğünün cinsiyet çağrışımları da araştırmaya dâhil edilmiştir. Çalışmanın sonuç bölümünde elde edilen bulgular değerlendirilerek bu sözcüklerin iki ayrı sözcük olduğu vurgulanmıştır.

Keywords: