Abstract:

Teorik anlamda “ümmetin hata üzerinde birleşmeyeceği” prensibine dayanan icmâ, Kur’ân’ın sonraki nesillere aktarılması ve mushaf haline getirilmesi sünnetten olanın ve olmayanın tespiti gibi konuların da temel dayanağını oluşturur. Bu yüzden İslâmî ilimlerin hemen hepsinde epistemik bir değere sahiptir. Bu çalışma, fıkıh ve hadis ilminde yer alan icmâın, rivâyetlerin kabul ve reddindeki işlevini konu edinmektedir. Rivâyetlerin icmâa uygun olması gerektiği tartışmaları, hicrî ikinci asırdan itibaren itikâdî ve fıkhî ekollerin gündeminde olan bir husustur. Fakîhler, haber-i vâhidlerin sübutu ve delaletini zannî gördükleri için haber teorilerinde icmâın katʿîliğinden faydanmışlardır. Muhaddisler ise klasik hadis usûlündeki isnad ve rical tenkid kriterlerine göre hüküm verdikleri hadisleri tenkid, teʾvîl ve izahlarında icmâa rol vermişlerdir. Bu araştırmayla icmâın hicrî ikinci asırdan itibaren rivayetlerin değerlendirilmesinde nasıl bir metoda konu olduğu ve kullanılan icmâın mahiyetinin anlaşılmasına katkı sunmak amaçlanmaktadır. Böylece icmâın iddia edildiği gibi muhaddislerin metin tenkidi yöntemlerinden biri olmadığı sonucuna ulaşılacaktır.

Keywords: