Abstract:

Sosyokültürel ve ekonomik gelişmelerde, ilerleme, konuşurların standart dillerinin oluşmasına ve dil gelişimine yardımcı olur. Çünkü bu iki unsur meslekleşme yani, meslek birliğinin ve grupların oluşmasını sağlar. Bilim ve teknolojide ilerleme, beraberinde yaşamsal bir zenginlik getirir. Bu zenginlik hayatın her şubesine aks eder. Bu yaşam şubelerinin başında da dil gelir. Yapılan yeni keşifler, icatlar ve kavramlar, tanımlanmak için bilinçli ve kontrollü kelime oluşturma eylemine götürür. Yeni kelime yapma yollarından birisi de fiillerden yararlanmadır. Gelibolulu Mustafa Alî’nin Kayseri Râşid Efendi kütüphanesindeki nüshası Râhatu’n-Nüfûs’ta yer alan Aslî (çekirdek) Fiillerin Yardımcı Fiil Olarak Kullanılmaları’na yer verildi. Bu fiillerin açıklamaları yapılarak, içinde bulundukları cümleler aktarıldı. Özellikle Türkçe isimlerle oluşturulan bileşik fiillere değinildi. Türkçe fiil bir Türkçe isimle kullanılabildiği gibi, yabancı isimlerle de kullanılmıştır. Bir fiiller zengini olan Türk dilinin XVI. yüzyılda (Râhatu’n-Nüfûs’ta) hangi aslî fiillerin yardımcı fiil olarak kullanıldığı ve ayrıca bu çekirdek fiillerin mecaz ve terim anlamlarına değinildi. Asıl fiillerin de yardımcı fiil olarak kullanıldığı Râhatu’n-Nüfûs’ta görülmektedir. Râhatu’n-Nüfûs, Gelibolulu Mustafa Alî tarafından XVI. yüzyılda yazılmış yarı tercüme yarı te’lif bir bâh-nâmedir. Makalede, bâh-nâme ilgili bilgi verildi. Bâh-nâmelerin cinsel sağlığı ve cinselliği anlatan eserler olmanın yanı sıra; anatomi, farmakoloji, zooloji, botanik ve halk edebiyatı disiplinleriyle sıkı bir ilişki içinde olduğu, bu durumda, yazmaların bir ansiklopedi niteliği taşıdığı vurgulandı. Tarihî Türk bilim dilinin gün ışığına çıkarılmada, önemli bir rol oynayabileceği görüşü ifade edildi. Bâh-nâmeler, bu bağlamda değerlendirildiğinde, Tarihî Türk bilim dili ve kültürü açısından ciddi katkılar kazandırabileceği görüşü belirtildi. Bâh-nâmeler, halkın daha kolay anlayabilmesi için devrin diğer eserlerine oranla daha sade ve anlaşılır bir Türkçe ile yazılmıştır. Ayrıca birçok disiplin ile ilişkili olmaları, onların Tarihî Türk bilim dili ve kültürü açısından var olan değerlerini daha da arttırmaktadır. Genelde tarihî tıp metinlerinin, özelde ise cinsel sağlığı, cinselliği anlatan bâh-nâmelerin hak ettikleri ilgiyi belki de konu içerikleri açısından göremedikleri ifade edildi. Osmanlı coğrafyasının merkezlerinde uzun yıllar görev yapan velut ve aynı zamanda birçok türde eser kaleme alan ve devrin bilgesi olarak kabul gören Gelibolulu Mustafa Alî’nin Râhatu’n-Nüfûs adlı bâh-nâmesi, bu türe ayrı bir zenginlik katmaktadır. Bu eser birçok sahada olduğu gibi özellikle Tarihî Türk dili, Tarihî Türk bilimi ve kültürü açısından önemli bir değere sahiptir. Diğer bilim alanlarından da beslenen bâh-nâmeler gün ışığına çıkarılarak birçok disipline kaynak oluşturabilir. Özellikle, Tıp Terimleri Sözlüğünün eksiksiz oluşturulabilmesi için bâh-nâmelerin taranarak söz varlıklarının gün ışığına çıkarılması gerekliliği ifade edildi.

Keywords: