Abstract:

Kısaltma sözler, özellikle belirli sahalarda (spor, bilim, sanat, teknik vb.) sıklıkla kullanılmaktadır. Gelişen dünyanın ve gelişip değişen dilin bir sonucu olarak ortaya çıkan kısaltma sözler, bilgi/kavram üreten çağdaş dillerde çok çeşitli yollarla oluşmaktadır. Hızlı üretim ve sembolleşmenin neticesinde kalıplaşarak dilin söz unsuru haline gelirler. Terim sözlükleri ve kısaltma dizinleri hariç olmak üzere söz varlığında pek yer verilmeyen kısaltmalar, günümüzde kimi dillerin sözlüklerinde madde başı olarak yer edinmeye başlamıştır. Dilin canlılık özelliğine bağlı olarak sözlük teorisinde de gelişmeler yaşanmakta ve sözlükler güncellenmeye ihtiyaç duymaktadır. İngilizce terminolojide kısaltma için ‘acronym’ ve ‘abbreviation’ olmak üzere iki ayrı karşılık bulunmaktadır. Türk dil bilimi terminolojisinde ise ‘kısaltma’ (abbreviation) bilgisi genel olarak kabul edilmiş olup ‘kırpma söz’ (acronym) bilgisi bu terimin alt başlığı olarak değerlendirilmektedir. Her iki kavrama ait unsurlar, genelde sözlük bilgisi açısından ele alınmayarak yazım kılavuzlarında kısaltmalar dizini içerisinde yer almıştır. Ancak kimi sözler zaman içerisinde yalnızca belirli bir sahaya ait olmaktan çıkarak genel dilin söz unsuru haline gelmiştir. Örneğin; ‘AVM < Alışveriş Merkezi’, ‘EYP < El Yapımı Patlayıcı’, TOMA < Toplumsal Olaylara Müdahale Aracı’ gibi kimi kavramlar, basın ve tabela dilinin tesiriyle günlük dilde de kullanılmaktadır. Hem yazı dilinde hem de konuşma dilinde olmasına karşın; bu sözlerin bir kısmı yalnızca yazım kılavuzlarında sıkışıp kalmış ve sözlüklerde yer edinememiştir. Hâlbuki kurum, kuruluş adlarının dışında yer alan ve belirli bir bilgi yüküne sahip olan bu sözlerin, kaynaklarını teşkil eden söz gruplarından uzaklaşarak özgün bir fonetik sembolizasyon kazandıkları anlaşılmaktadır. Bu yönden bu tür örneklerdeki kısaltmaların ve çeşitli söz gruplarının kırpılmasıyla oluşan kırpma sözlerin sözlüklerde yer bulmayışı bu çalışmada tartışılmıştır. Zaman içerisinde söz gruplarının sadece baş harflerinden elde edilen kısaltma şekilleri, günümüzde farklı biçimlerde meydana getirilmektedir; bundan da bugünkü kısaltma ve kırpma sözlerin yapısal açıdan çeşitlendiği anlaşılmaktadır. Nitekim bu yönden de hem Türkiye Türkçesinden hem de Rusça ve İngilizce gibi kimi dünya dillerinin söz varlıklarından elde edilen misaller için yapısal bir analiz hazırlanmış olup söz konusu yapım yollarına işaret edilmiştir.

Keywords: