Abstract:

ÖZET 1943’te Bakü’de dünyaya gelen Elçin Efendiyev, çağdaş Azerbaycan edebiyatının büyük romancılarından kabul edilir. Ortaöğreniminden sonra 1960-1965 yılları arasında Azerbaycan Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi’nde okumuş, ardından da Nizami Edebiyat Enstitüsü’nde eğitimine devam etmiştir. 1967-1975 yılları arasında Nizami Edebiyat Enstitüsü’nde öğretim üyeliği, Azerbaycan Yazıcılar İttifakı idare kurulu kâtipliği ve Harici Azerbaycanlılar Medeni Alaka Merkezi’nin başkanlığı görevlerinde bulunmuştur. 1970 yılından itibaren çok sayıda ödüle layık görülmüştür. Matbaa yüzü gören ilk hikâyesi “O İnanırdı” 1959 yılında Azerbaycan Gençleri gazetesinde yayımlanmıştır. Araştırmalarımıza göre, eserlerinde işlediği çağdaş realist-psikolojik üslubuyla Azerbaycan edebiyatında 1960 nesrinin en dikkat çekici yazarlarından biridir. Mahmut ile Meryem, Ak Deve, Ölüm Hükmü adlı romanlarıyla önce Azerbaycan'da, ardından da Türk dünyasında büyük ün kazanmıştır. Çağdaş Azerbaycan edebiyatında önemli bir yer tutan tiyatro eserleri Türkiye dâhil pek çok ülkede sahnelenmiştir. Akademisyen olan yazar, tespitlerimize göre, bilimsel konularda çok sayıda makale yazmıştır. Eserlerinde ağırlıklı olarak rüşvet, haksız kazanç, kadına değer verilmemesi, alkol kullanımının ortaya çıkardığı olumsuzlukları dile getirir. Aile yapısının değeri ve insani ilişkilerin önemi üzerinde sıkça durmuş olan edip, tarihi konulara yönelmiş, 16. yüzyıldaki alevi-sunni ayrımını ve mezheplerin siyasallaştırılmasını eleştirel dille anlatmıştır. Araştırmalarımız neticesinde, Stalin dönemi aydınlarının öldürülmesini, Sovyet sistemini ve İkinci Dünya Savaşı’nı ustaca tenkit ettiğini gördük. Eserlerinde halk edebiyatı ve folklora ait unsurları başarılı biçimde kullandığını tespit ettiğimiz Efendiyev, Peygamber kıssalarını ve dini konuları eserlerinin bütünlüğü içinde dile getirmiştir. Roman ve hikayelerinde birey-birey ve birey-toplum çatışmalarını ön plana çıkarmıştır. Çok yönlü incelememiz neticesinde Sovyet sisteminin, Azerbaycan Türk halkının fertlerini mankurtlaştırarak topluma yabancılaştırmaya zorlaması, Rus Sovyet yaşam tarzının, kültür ve edebiyatının tüm halklara zorla dayatılması, Sovyet sisteminin zamanla amacından uzaklaşarak rüşvet, torpil ve adam kayırmaya zemin hazırlaması gibi eleştirilerin yoğun biçimde dile getirildiğini tespit ettik. Ayrıca kadın-erkek ilişkilerinin yozlaşmasına yol açan Sovyet sisteminin Azerbaycan Türk toplumunun aile yapısın bozması yazarın eleştiri hedefine koyduğu önemli konulardır. İncelememiz neticesinde Elçin Efendiyev ve romanları üzerinde yeterli sayı ve kalitede bilimsel araştırma yapılmadığını tespit ettik. Yapılan çalışma aracılığıyla yazar ve eserleri hakkında yeni bilgi ve bulgulara ulaşılmıştır. Bu yönüyle çalışmamız özgün bir nitelik taşımaktadır. Araştırmada klasik roman inceleme yönteminden yararlanılmıştır. Amacımız bu bildiri aracılığıyla Azerbaycan edebiyatının öncü şahsiyetlerinden Elçin Efendiyev'i önce Türkiye'de, ardından da Türk dünyasında hak ettiği biçimde tanıtmaktır.

Keywords: