Özet:

Çağdaş Azerbaycan edebiyatının meşhur tiyatrocularından olan Reşid Bey Efendiyev, Mirza Fethali Ahundzade realist edebi mektebinin başarılı temsilcilerindendir. 1863 yılında Şeki’de bir ruhani ailenin ferdi olarak dünyaya gelen Efendiyev, ailesinin çabalarıyla iyi bir eğitim almıştır. Zeki bir öğrenci olduğunu tespit eden öğretmenleri onun Gori Müellimler Seminariyasına (İlköğretmen Okulu) gitmesini salık verirler. O da tavsiyesilere uyar ve girdiği sınavda başarı göstererek okula kabul edilir. Burada verimli bir eğitim hayatı geçiren edip, pek çok alanda kendini geliştirmeye çalışır. Okuldan mezun olunca 10 yıl kadar öğretmenlik yapar. Abdulla Şaiq, Süleyman Sani Ahundov, Sultan Mecit Ganizade, Habib Bey Mahmudbeyov gibi sonradan Azerbaycan’da ünlenecek edebiyatçıların oluşturduğu eğitime değer veren aydınlar grubu ile birlikte vazife yapar. Bütün çabasını ve faaliyetlerini Azerbaycan Türk halkının aydınlatılması üzerinde yoğunlaştırır. Eğitimci kimliği daima ön planda yer alan Efendiyev, tespitlerimize göre, çocuklar için didaktik içerikli şiirler yazmıştır. Ayrıca okul öğrencileri için ders kitaplarının hazırlanması, çocuk ruhuna uygun parçaların yabancı dillerden tercüme edilmesi gibi işleri üslenir. Eğitim için büyük fedakarlıklar gösteren Efendiyev, türlü zorluklarla oluşturduğu ders kitaplarını İstanbul, Tiflis ve Bakü’de yayımlatmıştır. Tespitlerimize göre, ilk kalem denemesi ürünleri daha çok şiir türünde olan Reşid Bey Efendiyev, zaman içinde kendisine ün kazandıracak önemli tiyatro eserleri de yazmıştır. Qan Ocağı, Qonşu Qonşu Olsa Kor Qız Ere Geder, Saqqalın Kerameti, Bir Saç Telinin Qiymeti, Pul Delisi, Tiflis Seferi, Diş Ağrısı, Qızıl Gül komedileri Azerbaycan edebiyatında ses getirmiş eserlerindendir. Komedileri onun Mirza Fethali Ahundzade’nin açtığı yoldan gittiğini gösteren yetkin ve başarılı örneklerdir. Kaleme aldığı sahne eserlerini, öncelikli olarak okullarda sahnelemiş ve hatta bu piyeslerde bizzat rol almıştır. İnceleme ve araştırmalarımız neticesinde Türkiye'de Reşid Bey Efendiyev ve tiyatro eserleri üzerinde yeterli sayıda bilimsel araştırma yapılmadığını tespit ettik. Çalışmamız aracılığıyla hem yazar, hem de eserleri hakkında bilgiler verdik. Bununla birlikte edibin tiyatro çalışmaları ve tiyatrocu kimliği hakkında yeni bilgi ve bulgulara ulaştık. Bu yönüyle çalışmamız özgün bir nitelik taşımaktadır. Araştırmada klasik "edebi eser inceleme yöntemi"nden yararlandık. Araştırma neticesinde, bünyesinde çok sayıda kimliği barındıran Efendiyev’in tiyatrocu yönü bilimsel veriler ışığında ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bildiri aracılığıyla Azerbaycan edebiyatının öncü şahsiyetlerinden olan Reşid Bey Efendiyev'in, önce Türkiye'de, ardından da Türk dünyasında hak ettiği biçimde tanıtılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler: