Abstract:

Tarih boyunca Balkanlarda siyaset, din, millet, dil ve kimlik konularında karmaşa yaşanmış, dönem dönem yaşanan bu karmaşa Balkan coğrafyasındaki bireysel ve toplumsal kimliği etkilemiştir. Çatışmalar daha çok millet ve din ekseninde baş göstermiştir. Sürekli değişimin yaşandığı Bosna-Hersek’te Avusturya-Macaristan Dönemi kısa olmakla birlikte önemli bir iz bırakmıştır. Boşnakların hazırlıksız yakalandıkları bu dönem, şaşkınlık duydukları, bir süre boşluk yaşadıkları bir dönemdir. Uzun yüzyıllar boyunca Osmanlı hâkimiyetinin görüldüğü bu topraklarda, 1878 yılında Berlin Antlaşması’nın imzalanmasıyla Osmanlının Balkanlardaki hâkimiyeti sona ermiştir. Boşnak/Müslümanlar, şaşkınlıkla karşıladıkları Avusturya-Macaristan Dönemi için farklı formüller bulmaya çalışmışlardır. Bu formüllerden biri de basın olmuştur. Arap harfleriyle yayımlanan Boşnakça metinlerin, aslında Avusturya-Macaristan Dönemi’nde Boşnak kimliğini korumak, halka toplumsal bilinci aşılamak için birer araç olarak kullanıldığı görülür. Avusturya-Macaristan Dönemi’nde kimlik bilincini aşılamada önemli rol oynayan Muallim gazetesi Hacı Mehmed Cemaleddun Čaušević’in isteği üzerine Cemiyet-i İlmiyye'nin kurul toplantısında görüşülmüş ve basılmaya başlanmıştır. Derneğin sözcülüğünü yapan Muallim gazetesinin, özellikle imamların, muallimlerin ihtiyaçlarını karşılamak, dönemin eğitim problemlerini anlatmak ve en önemlisi dinî eğitim vermek için yola çıkıldığı her sayıda belirtilmiştir. Yaklaşık üç yıl yayımlanan Muallim, daha sonra Misbah gazetesi ile birleşerek Yeni Misbah adıyla basılmaya devam etmiştir. Boşnakça metinler ağırlıklı olmakla beraber gazetede yer alan Türkçe metinler dönemin fikri yapısını algılanmasında önemli belgeler olarak ortaya çıkmaktadır. Alhamiyado edebiyatı -Arap harfleriyle yaratılan Boşnakça edebiyat- döneminde varlık gösteren Muallim gazetesinde bulunan tüm Türkçe metinleri çalışmamızda yayımlayarak dönemin kültürel, fikrî değişimini göstermeye çalıştık.

Keywords: