Abstract:

Bir dil göstergesinin çokanlamlı sayılabilmesi için temel anlamı dışında aralarında bağlantı kurulabilen başka anlamlara sahip olması beklenir. Eşadlılıkta ise aynı gösterenin birbiriyle ilişkili olmayan anlamları bulunmalıdır. Çokanlamlılık ve eşadlılık meselesi sözlük hazırlanırken dikkatli davranılması gereken konulardan biridir. Çünkü hem çokanlamlılık hem de eşadlılık türleri sözlüksel belirsizliğe yol açabilmektedir. Yansıma sözcükler, diğer sözcüklerden ayrı karakteristik özelliklere sahip sözlükbirimleridir. Bununla birlikte dilin işleyişine uygun olarak her yansıma sözcüğün tıpkı diğer sözcükler gibi mutlaka bir temel anlamı vardır. Yansıma kök biçimlerine sahip sözlükbirimlerin bir kısmı temel anlamlarının dışında daha başka anlamlara da sahiptirler. Çokanlamlılık sergileyen yansıma sözcüklerde temel anlama eklenen yan anlamlarında diğer sözcüklerden farklı bir anlam örgüsü bulunmaktadır. Sözlükbirimlerinde yan anlamların temel anlamla ilişkisi her zaman aynı mesafede değildir. Kimi zaman temel anlam ve yan anlamlar arasında ilişki hemen anlaşılamayacak kadar uzak olabilmektedir. Bu durum çokanlamlı bir yansıma sözcüğün sözlüklerde eşadlı gibi sunulmasına sebep olmaktadır. Sözcüğün hangi türün içinde değerlendirileceği, sözcük tanımının merkez anlam odaklı yapılmasıyla çözülebilmektedir. Merkez anlam, yansıma sözcüklerin ses sembolik görüntüsü ile ilgilidir. Yansıma kök biçimlerde bulunan ünsüz sesbirimlerinin taşıdıkları anlam yükü, bu sesbirimlerinin karakteristik özellikleri ile bağdaştırılan göndergeleri ortak bir anlama çeker. Dolayısıyla sözcüğün anlamlarının hangi ilgi ile birbirine bağlandıkları merkez anlam ile açığa çıkar. Bu çalışmada Türkçe Sözlük (TDK) ve Derleme Sözlüğü’ndeki verilerden hareketle birden fazla anlama sahip yansıma sözcüklerin çokanlamlı veya eşadlı olarak değerlendirilme ölçütleri incelenmiştir. Eşadlı olarak sunulan bir kısım yansıma sözcüğün merkez anlam odaklı tanımlaması yapıldığında aslında çokanlamlılık gösterdiği görülmüştür.

Keywords: