Abstract:

Önceleri Hun İmparatorluğu (M. Ö. 220-M.S. 2016) ve Göktürk Devleti (551-745) gibi güçlü Türk devletleri içerisinde boy gösteren Uygurların en erken yerleşik hayata geçen Türk boyu olduğu kabul edilir. Daha sonra Orhun Uygur Devleti (745 – 840) ve İdikut Uygur Devleti (866-1369) ile kendi isimlerini tarihte nakşetmiştir. Ancak büyük göçle dağılan bazı Uygur aşiretleri Karahanlılar Devleti’nin kurulmasında önemli rol oynamışlardır. Daha sonra Cengiz Han’ın Asya bozkırlarına inmesiyle Doğu Türkistan’ın güney doğu illerinde hâkim olan Uygur Devleti ile Karahanlı Devleti tarihe karışmıştır. Uzun süre bağımsız yaşayan Uygurlar, 1750’de Mançu işgali ile karşılaşmıştır. 1862 tarihine kadar süren bu işgal 1863’te Yakup Bey Hükümeti’nin kurulmasıyla geri püskürtülmüştür. Ancak Yakup Bey’in 1877 yılında vefat etmesi üzerine Mançu tekrar Doğu Türkistan’a saldırmış ve 18 Mayıs 1878 tarihinde bölgenin tamamını işgal etmiştir. Bu işgal önce Milliyetçi Çin (1911), daha sonra Komünist Çin (1949) Hükümeti tarafından günümüze kadar sürdürülmüştür. Uygurlar yukarıda bahsedilen dönemlerde çeşitli dini inançları benimsemişlerdir. Animizm ve Totemizm temelinde gelişen Şamanizm inancı onların en eski dinleri olmuştur. İlerleyen süreçlerde Budizm, Maniheizm ve Hıristiyanlık gibi inanç sistemleri de Uygurların dini hayatlarında önemli izler bırakmıştır. Uygur Türkleri’nin İslam’ı kabul etmelerinden sonra, tarihlerinde köklü değişimler yaşanmıştır. İslam dini, son ve en uzun süren bir din olarak onların kültürlerinde yerini almıştır. Onlar henüz İslam öncesi dönemdeyken yazı dili, mimari ve el sanatları, müzik ve başka çeşitli sanat dallarında önemli mesafeler kaydetmiş bulunmaktaydılar. Uygurlar, İslam dinini kabul ettikten sonra geçmişten getirdikleri medeniyet unsurlarını İslami döneme taşımış ve bu yeni dinin uygun gördüğü bazı kültürel birikimlerini büyük ölçüde benimseyip geliştirmişlerdir. Nasıl ki önceki dinî inançlar atmosferinde büyük eserler ortaya koymuşlarsa, İslam’ı kabul ettikten sonra da aynı kararlılıkla İslam medeniyet hazinesine önemli katkılar sağlamışlardır. Bu çalışmada söz konusu gelişmeler üzerinde durmaya çalışacağız.

Keywords: