Abstract:

Orhon Türkçesi döneminden itibaren kullanımını tanıkladığımız “ne”, Türkçenin her döneminde, sözcük türü olarak birçok anlam ve işlevde kullanılmıştır. Ancak cümle bağlayıcısı olarak kullanımını Uygur Türkçesi dönemiyle beraber takip edebilmekteyiz çünkü yabancı dillerle etkileşim süreciyle ilişkili olarak birleşik cümlelerin dilimize girişi bu dönemle başlamıştır. Uygur Türkçesiyle beraber “ne” sözcüğüne yabancı dillerdeki yardımcı cümle bağlayıcılarının işlevine benzer yeni anlamlar verilmiştir. Tarihî dönem metinlerinde hem yalın biçimiyle hem de ek alarak veya başka bir sözcükle birleşerek oluşan genişlemiş biçimiyle, bağlayıcı olarak kullanılmıştır. Ne’nin bağlayıcı olarak yan cümle kurması ve bu yan cümlenin temel cümlenin herhangi bir ögesi (öznesi, nesnesi, veya tümleci) olması Uygur Türkçesi dönemi ile başlamış ve daha sonraki dönemlerde de artarak devam etmiştir. Özellikle Harezm Türkçesi döneminde ne, ne kim, neçe kim, neçeme kim, neteg kim gibi yapılar, yaygın sayılabilecek birleşik cümle türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Biz bu çalışmada, bugüne kadar çeşitli açılardan ele alınmış olan “ne” sözcüğünün birleşik cümle ve ünlem cümlesi kurma işlevi üzerinde durmaya çalıştık. Bu işlevler değerlendirilmeden önce daha yaygın olan diğer işlevleri hakkında bilgi verilmiştir. Çünkü birleşik cümle ve ünlem cümlesi kurması da diğer işlevlerinden tamamen bağımsız değildir, oradaki anlam ve işlevleriyle ilişkilidir. Çalışmanın örneklemi tarihsel metinlerle sınırlı tutulmuştur.

Keywords: