Özet:

Münâzara, önemli bir edebî gelenektir. Türk edebiyatı araştırıcıları münâzaranın ebedî ‘tür’den ziyade edebî ‘tarz’ olduğu kanaatindedirler. Münâzaralar form veya içeriklerine göre çeşitli gruplarda sınıflandırılmaktadırlar. Münâzara geleneğinde genellikle iki canlı veya iki cansız, birinin diğerinden üstünlüğü konusunda tartışmaya başlar ve bu tartışmalar diyalog hâlinde gelişir. Önceki asırlardan Arapça, Farsça ve Türkçe çok sayıda münâzara risâlesi günümüze ulaşmıştır. Osmanlı sahasında yazılan ve bugüne kadar üzerine yeterli çalışma yapılmayan önemli münâzara risâlelerinden biri, İdrîs-i Bitlisî’nin Münâzaratü’s-savm ve’l-‘îd adlı eseridir. Bu risâle Farsça kaleme alınmıştır ve eser Münâzara-i Rûze vü Iyd olarak da bilinmektedir. Bitlisî, eserini 909/1503 yılında tamamlayarak II. Bâyezîd’e sunmuştur. Eser, form olarak mensur ve manzum karışıktır ve şimdiye kadar ikisi Türkiye biri ise İran’da olmak üzere üç nüshası tespit edilmiştir. Bitlisî’nin bu eseri kısa bir risâledir. Münâzarayı başlatan oruç veya Ramazan ayıdır. Oruç, kendi üstünlüğünü dile getirir. Bayram veya Şevval ayı ise gerekçeler sunarak kendi üstünlüğünü savunur. Sonra sıra hakem olarak Kurban Bayramı’na geçer ve Kurban Bayramı münâzara taraflarının önce faziletlerinden bahseder, sonra da aslında biri olmazsa diğerinin de olmayacağına ve dolayısıyla ikisinin de aynı üstünlükte olduğuna hüküm verir. Eserin sonunda II. Bâyezîd’e hitâben yirmi üç beyitlik bir kaside de yer almaktadır. Bitlisî, oruç ve bayram arasında münâzarayı başlatmadan önce kısa bir mukaddimede Akkoyunlu hükûmetinden kaçarak Anadolu’ya doğru yola çıktığını, bu yolculukta tek başına olduğunu, Anadolu’ya vardığında hristiyanların çok ve müslümanların az olduğu bir şehre vardığını ve bu şehre ulaştığında Nevruz ve Ramazan ayının denk geldiğini dile getirir. İdrîs-i Bitlisî, İslâm diyarına varmak üzere yaklaşık bir asır önce müslümanlar tarafından fethedilen Bulgaristan’ın Sofya şehrine gider. Sofya’da Oruç ve Bayram Münâzarası risâlesini kaleme alır. Bu çalışmada İdrîs-i Bitlisî’nin Oruç ve Bayram Münâzarası risâlesinin nüshaları tanıtılacak ve akabinde eserin muhtevâsı ile ilgili detaylı bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler: