Özet:

Bu çalışmada geniş zaman eklerinin tarihi Türk lehçelerinde ve Türkiye Türkçesinde kullanımı ele alınmıştır. Geniş zaman eki olarak kullanılan -r, -Ar, -Ir ve -Ur eklerinin geniş zamanı karşılamakla birlikte anlam kayması yoluyla diğer kipleri karşılaması üzerinde durulmuş; -r, -Ar, -Ir ve -Ur eklerinin aynı zamanda yapım eki olarak kullanımı örneklerle izah edilmiştir. Ayrıca “tur-” fiili ile -ur ekinin beraber kullanıldığında geniş zaman yerine başka zamanların teşkilinde görev aldığı görülmüştür: -gU turur kalıbının Karahanlı Türkçesinde gelecek zamanın oluşumunda kullanıldığı; Harezm Türkçesinde -A/-U turur kalıbının şimdiki zaman eki olarak kullanıldığı; -p, -Ip, -Up turur kalıbının az rastlanmakla beraber öğrenilen geçmiş zamanı ve görülen geçmiş zamanı karşıladığı; -GU turur kalıbının gelecek zaman eki olarak kullanıldığı; Kıpçak Türkçesinde -p, -Ip, -Up turur/-ptur kalıbının öğrenilen geçmiş zamanı karşıladığı; A/ -y turur, -A/-y dIr

Anahtar Kelimeler: