Özet:

Türkçede iki geçmiş zaman kipi vardır ve ikisi de Eski Türkçe devresinden beri kullanılmaktadır. Görülen geçmiş zaman eklerimiz -dI / -dU ekleridir. Bu ekin görülen geçmiş zaman olarak açıklanması eylemin geçmiş zamanda konuşanın gözü önünde gerçekleşmiş olmasındandır. Öğrenilen geçmiş zaman eklerimiz ise -mIş / -mUş ekleridir. Bu ekler de eylemin geçmişte görülmeyen bir zamanda gerçekleştiğini ifade eder. Yazı dilimizde bugün öğrenilen geçmiş zaman ekleri olarak sadece -mIş / -mUş ekleri kullanılmaktadır. Fakat Türkçenin tarihî seyri içerisinde -mIş / -mUş ekleri dışında farklı öğrenilen geçmiş zaman ekleri de kullanılmıştır. Bunların bir kısmı unutulmuş, bir kısmı da farklı Türk lehçelerinde ve ağızlarında kullanılmaya devam etmektedir. -Ip / -Up, -Ipduru / -Upduru ekleri de bu öğrenilen geçmiş zaman eklerindendir. Yazı dilimizde bugün kullanmadığımız bu eklerin ilk defa Harezm Türkçesi döneminde öğrenilen geçmiş zaman eki olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu çalışmada, Türkçenin tarihî dönemleri, Türk lehçeleri ve Türkiye Türkçesi ağızlarında öğrenilen geçmiş zaman çekimi üzerinde durulduktan sonra özellikle Van Gölü Havzası ağızlarında (Van, Erciş, Ahlat, Adilcevaz, Bulanık), Kars ağzında ve Aydın ve Yöresi ağızlarında öğrenilen geçmiş zaman eki olarak kullanılan -Ip / -Up, -Ipduru / -Upduru eklerinin kökeni, anlamı ve Türkçenin tarihî dönemleri ile Türk lehçelerinde ve Türkiye Türkçesi ağızlarındaki kullanım alanları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler: