Abstract:

Türk dilinin ilk sözlüğü olan ve Araplara Türkçe öğretmek için yazılan Divanü Lügâti’t-Türk pek çok yönden öneme sahiptir. Hem ilk sözlük olması açısından hem Türk dilinin sözlü kaynaklarının yazıya geçirilmesi açısından hem de XI. yüzyılda Türk lehçelerinin durumunu göstermesi açısından Divanü Lügâti’t-Türk eşsiz bir kaynaktır. Kitabın yazarı Mahmûd el-Kâşgarî sözlüğüne aldığı bazı sözcüklerin o zamanki Türk lehçelerine ait olduğunu belirtmiştir. Bu lehçelerden biri de Kıpçakçadır. Kâşgarlı Mahmud, Kıpçakçanın dil bilgisi özelliklerini vermiş ve bazı sözcüklerin Kıpçakça olduğunu ifade etmiştir. Bu çalışmada Divanü Lügâti’t-Türk’te Kıpçakça olarak kaydedilen dil malzemesinin çağdaş Kıpçak lehçelerindeki durumu incelenmiştir. Bugün yaşayan ve yaşamayan sözcükler tespit edilmiştir. Sözcüklerin incelenen lehçelerdeki durumunun yanında bazı sözcüklerle ilgili açıklama ve yorumlamalar yapılmıştır. Sonuçta Divanü Lügâti’t-Türk’te Kıpçakça olarak kaydedilen bazı sözcüklerin bugünkü Kıpçak lehçelerinde yaşadığı bazılarının yaşamadığı tespit edilmiştir. Bazı sözcüklerin ses değişikliğine bazı sözcüklerin anlam değişikliğine uğradığı belirlenmiştir. Bununla birlikte Kâşgarlı Mahmud’un Kıpçakça olarak kaydettiği sözcüklerin büyük çoğunluğu çağdaş Kıpçak lehçelerinde mevcuttur.

Keywords: