Özet:

Hukuk devleti olma yolunda Osmanlı Devlet’inde düzenlenen ilk belge Sened-i ittifak’tır. Belge her ne kadar ölü doğmuşsa da padişahın yetkilerini kısıtlaması bakımından oldukça önemlidir. Anayasal nitelikte belge olma özelliği taşıyan Sened-i İttifak Tanzimat’ın temelini oluşturmuştur. Tanzimat ile birlikte anayasal süreç başlamıştır. Bu süreç, değişen dünya koşullarına uyum sağlamak için ortaya çıkmıştır. Fransız İhtilali’nin etkilerini en aza indirmek, eşitlik, özgürlük ve adalet kavramlarıyla ortaya çıkan hak taleplerine yanıt vermek, tebaada eşitlik sağlamak böylece bağımsızlık düşüncelerini ortadan kaldırmak hedeflenmiştir. Tanzimat’ın tamamlayıcısı olarak ilan edilen Islahat Fermanı ile gayrimüslim tebaanın hakları netlik kazanmıştır. Adalet Fermanı ile temel hak ve hürriyetler devlet güvencesine alınmıştır. 1876 Anayasasının ilanı ile adalet sisteminde en köklü değişiklikler gerçekleştirilmiştir. Anayasa ile devletin yapısı, işleyişi, mekanizması düzenlenmiş, Osmanlı vatandaşlarının temel hak ve hürriyetleri tanımlanmıştır. Uzun ve meşakkatli bir mücadelenin sonucunda elde edilen anayasal haklar oldukça kısa sürmüş, yeniden istibdat dönemine dönülmüştür. Aydınların, öğrencilerin ve İttihat ve Terakki’nin başlattığı direnişle II. Meşrutiyet yeniden ilan edilmiştir. 21 Ağustos 1909’da anayasa tadil edilmiştir. Yapılan tadille temel hak ve hürriyetler genişletilmiş, meşrutiyet sağlam bir zemine oturtulmuş, parlamento güçlendirilmiştir. Bu makalede Osmanlı Devleti’ndeki anayasal süreçler incelenmiş, anayasanın tanıdığı, temel hak ve özgürlüklerle devlet ve vatandaş arasındaki ilişki değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: