Özet:

Eylemlerin gerçekleşmesi için gerekli temel unsurlardan olan zaman kavramı cümle içerisinde fiil çekimi yoluyla ifade edilebilir. Fiil çekimi dışında zaman kavramını belirten sözcük ya da sözcük grupları da bulunmaktadır. Bu sözcük grupları tamlamalardan, ikilemelerden oluşabildiği gibi çeşitli kelime gruplarından da oluşabilmektedir. Türkçe zaman adlandırmaları açısından incelendiğinde ortaya zengin bir kelime hazinesi çıkmaktadır. Göçebe bir toplum olarak bilinen Türklerin yaylak‐bozlak arası geçişleri kolaylıkla sağlayabilmeleri, sosyal ve kültürel hayatlarını devam ettirebilmeleri, dinî ritüellerini gerçekleştirebilmeleri ve bunun gibi birçok sebep zaman adlandırmalarının oluşumunda etkili olmuştur. Türkçede zamanla ilgili ilk adlandırmalar Orhun Yazıtlarında karşımıza çıkar. Yazıtlarda genel zaman kavramı için “öd” kelimesinin kullanıldığı görülmektedir. Yine yazıtlarda gece (tün), gündüz (küntüz), yıl (yıl) gibi kavramları karşılayan zaman adlandırmaları da karşımıza çıkmaktadır. Zaman adlandırmalarında Türkçe kökenli sözcüklerin yanı sıra alıntı kelimeler yoluyla kurulmuş zaman adlandırmalarının sayısı da oldukça fazladır. Bunun en temel nedeni; sosyal, ekonomik ve kültürel etkenlerin dile yansımasıdır. Bu çalışmada XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’nde geçen zaman ilgili tüm kavramlar incelendi. Daha sonrasında elde edilen malzeme kendi içerisinde gruplandırılarak tasnif edildi. Tasnifin ilk bölümünde yapısal tasnife yer verildi. Elde edilen kavramlar yapısal olarak gruplara ayrılarak incelendi. Tasnifin ikinci bölümünde ise anlamsal tasnife yer verildi. Zaman kavramları çeşitli anlam içeren başlıklar altında anlamlarıyla verildi. Çalışmanın son bölümünde ise zarf olarak kullanılan zaman kavramları incelendi.

Anahtar Kelimeler: